Alweer een tijdje geleden las ik het boek Staan in de wereld van nu van de Franse filosoof, socioloog en rechtsgeleerde Jacques Ellul. Nu had deze intellectueel twee petten op. Met zijn ene pet schreef hij sociologische boeken en met de andere pet op ging hij in op de betekenis van het christendom voor de samenleving. Staan in de wereld van nu is een theologisch-filosofisch boek over hoe als christen te leven. Waarom ik dat toch hier noem, en als inspratiebron gebruik voor een artikel over systeemdenken in natuurbeheer is, omdat Ellul als geen ander ageerde tegen systeemdenken. Hieronder leg ik uit wat hij daaronder bedoelt.
Alles voor een diervriendelijke tuin Het hele jaar rond de dieren in je tuin welom heten. Met de juiste nestkast, een voederplank, waterschaal of schuilmogelijkheden. Op Vivara.nl vind je een uitgebreid aanbod aan betrouwbare natuurproducten voor in de tuin. |  |
Jacques Ellul schreef Staan in de wereld van nu al in 1948. De Tweede Wereldoorlog was nog maar net voorbij, maar hij zag met lede ogen hoe de geest van het nazisme zich in andere vormen alweer manifesteerde. Het nazisme streefde de totale onderwerping na van het individu aan de overheid. Daarnaast streefde het naar ‘meer’, denk aan de lebensraum, een geopolitiek begrip dat van de jaren 1890 tot 1940 gebruikt werd door etnische Duitsers om de kolonisering van Centraal- en Oost-Europa na te streven (bron: Wikipedia). De nazi’s sublimeerden dit streven door hun veroveringstochten en de vernietiging van alles en iedereen die de (geestelijke) lebensraum in de weg stond.
Na de Tweede Wereldoorlog was het nazisme gelukkig passé, maar zeker in het kapitalisme vormde het streven naar meer en oneindige groei het hart van de ideologie. En ook dat streven zou in de ogen van Ellul ertoe leiden dat de burger onderworpen zou worden aan ‘het systeem’. In zo’n context zouden leiders uiteindelijk het stuur kwijt raken, de media zouden ons bezighouden met bijzaken, en techniek en geld zouden de aarde onderwerpen. Ellul was zijn tijd ver vooruit. En hij zag de verwoestende uitwerking van ‘het systeem’ voor zijn ogen gebeuren. Heel concreet doordat de aanleg van nieuwe woonwijken de vernietiging betekende van natuurgebieden. In Staan in de wereld van nu gaat hij in op de vraag hoe je als christen hiermee moet omgaan. Zekere anarchistische trekjes waren Ellul niet vreemd. Ik moet eerlijk bekennen dat zijn boek me regelmatig bevreemde (wat overigens precies de bedoeling van Ellul is). Ellul brengt je ergens in een zekere spagaat zonder je van die spagaat te willen bevrijden.
Goed, ik las dit boek en toen bezocht ik kort na elkaar de Brabantse Biesbosch en de Philipsdam. En zag ik in beide gebieden koninginnenpages. In de Biesbosch zag ik de rupsen van deze indrukwekkende dagvlinder. Op de Philipsdam zag ik ze rond fladderen. Het kenmerk tussen beide gebieden? De bermen waren onlangs gemaaid zonder dat er een directe noodzaak voor is. En dat combineerde ik met een gesprek dat ik onlangs voerde waarin een medewerker van Staatsbosbeheer aangaf dat er ‘gemaaid moet worden op de vastgestelde momenten.’ Afwijken was niet mogelijk, in mijn vertaling, en dan snap je de connectie met het boek: ‘het systeemdenken’ heeft ook natuurorganisaties in haar greep. En laten we organisaties als het Waterschap en Rijkswaterstaat ook niet vergeten. ‘Het bestek’ is heilig, afwijken is schier onmogelijk. Elke vlinderliefhebber weet van de kolossale maaiblunders van deze tijd waardoor uiterst kwetsbare dagvlinders nu echt zijn uitgeroeid in ons land.
In het denken van Ellul is ook de intensieve landbouw een manifestatie van het systeemdenken waarin techniek mens en natuur onderwerpt. De biodiversiteit verschraalt en daarmee ook de leefomgeving van de burger. Monoculturen kunnen alleen in stand gehouden worden door ingrepen die desastreus uitpakken voor milieu en burger. Denk aan het verlagen van het grondwaterpeil met extra CO2 uitstoot tot gevolg, bodemverzakking, verzilting en in oude steden: paalrot. En dan heb ik nog niet gesproken over de toepassing van chemische bestrijdingsmiddelen, een eufemisme voor gif. Niet alleen insectenpopulaties storten in, ook worden sporen van gif gevonden in de huizen van boeren en burgers. En welke effecten de cocktails aan gif hebben in lijf en leden van mens en dier is totaal onbekend. Versterken de giffen elkaar? Welke ziektes hebben ze tot gevolg? Ondertussen is het verband tussen de toepassing van bepaalde giffen en de Ziekte van Parkinson duidelijk en is deze ziekte beroepsziekte onder Franse wijnboeren. De intensieve landbouw is in de greep van ‘het systeem’ en daarmee ook de boeren en uiteindelijk ook de burger.
Het is duidelijk dat dit ‘systeem’ zijn negatieve sporen trekt. Als het gaat om de biodiversiteit: insectenpopulaties storten in door de grootschalige toepassing van gif waardoor ook populaties van vogels en andere insecteneters bedreigd worden en daarmee ook weer de dieren die zich voeden met de insecteneters. Maar mijn waarnemingen in de Brabantse Biesbosch en op de Philipsdam doen vermoeden dat het gif niet de enige verklaring is voor het instorten van de insectenpopulaties. Neem nu die koninginnenpage. Deze dagvlinder zet zijn eitjes af op onder andere wilde peen, een plant die gelukkig nog in grote getale aanwezig is in ons landschap. En de koninginnenpage profiteert daar van. We zien hem steeds vaker in Nederland rond vliegen. Maar wat ook gebeurt: na het leggen van de eitjes worden bermen, dijkhellingen en andere stroken gemaaid waardoor de eitjes, rupsen en poppen verloren gaan. Als het maaien een duidelijk doel heeft, namelijk het overzicht over een kruising, dan snap ik dat er gemaaid moet worden. Veiligheid voor alles. Maar daar was midden in de Brabantse Biesbosch, nabij het Gat van Lijnoorden, en ook op de Philipsdam rond de uitkijktoren, in het geheel geen sprake van. Hier is gemaaid, omdat ‘het systeemdenken’ de beherende organisaties in hun greep heeft. Het bestek zegt ‘maaien’ en prompt leiden we massaal aan de maaiziekte. Weg koninginnenpages en daarmee ook alle andere dagvlinders en insecten die in deze in principe bloemrijke bermen leven.
Ik ben geen onderzoeker, maar het leidt geen twijfel of ‘s lands maaibeleid moet ook desastreuze impact hebben op de insectenpopulaties.
En het is zo eenvoudig: laat bloemhellingen en bermen in stand waar het mogelijk is. Ecologen genoeg die hierbij van advies kunnen voorzien. Weg met de maaiziekte en weg met het verwoestende systeemdenken dat natuurorganisaties, waterschappen en Rijkswaterstaat in haar greep heeft.
Alles voor een diervriendelijke tuin Het hele jaar rond de dieren in je tuin welom heten. Met de juiste nestkast, een voederplank, waterschaal of schuilmogelijkheden. Op Vivara.nl vind je een uitgebreid aanbod aan betrouwbare natuurproducten voor in de tuin. | |