In het voorjaar barst het weer los: het vogelgezang. De vogelgeluiden schallen door de wijk, het park, het bos en het moeras. Overal waar het groen genoeg is voor vogels, daar zitten zangvogels te zingen. Zelfs de zeevogels en roofvogels zingen! Luister maar eens goed als man en vrouw visdief elkaar ontmoeten, of de kokmeeuwen, kleine mantelmeeuwen en kieviten. Vogels communiceren met elkaar door vogelgeluiden te maken. En daar worden wij mensen op onze beurt vaak vrolijk en rustig van. Waarom zingen vogels eigenlijk? Op die vraag ga ik in dit artikel in.
 |
Waarom zingen vogels?
Als ik in het voorjaar een excursie geef, dan laat ik het liefst de vogelgeluiden horen. Vaak zingen er vier of vijf zangvogels door elkaar heen en mijn gasten hebben dan grote moeite om de verschillende vogelgeluiden uit elkaar te houden. En soms lukt het zelfs mij slechts met moeite. Bezoek eens een moerasgebied als de Zouweboezem waar struweel en rietland elkaar afwisselen. Je hoort er de cetti’s zanger, kleine karekiet, bosrietzanger, blauwborst, tjiftjaf, fitis, zwartkop, winterkoning, kneu, putter, snor en rietzanger door elkaar zingen, en als je gelukt hebt doen merel, zanglijster, huismus, heggenmus, grasmus en spotvogel er ook vrolijk mee. Al die vogelgeluiden die tegelijkertijd uit het groen op je afkomen, dat is overweldigend en bedwelmend in één.
Waarom zingen vogels? En waarom zingen ze zo fanatiek? Een simpele samenvatting luidt: omdat hun leven ervan afhangt.
1. Een territorium afbakenen
Elke zangvogel heeft in het voorjaar zijn eigen woongebied, ook wel territorium geheten. Het is vaak enige tientallen vierkante meters groot. In elk geval groot genoeg om er voldoende voedsel te vinden en om er kuikens groot te brengen. De mannetjes zingen om te laten weten wat hun territorium is. Andere mannetjes herkennen dit gezang en horen of het zingende mannetje vitaal is. Als dat het geval is, maken ze weinig kans om de zanger te verjagen. Maar o wee wanneer de zanger oud of ziek is en een zwakke indruk maakt… Je ziet soms dat zangvogels met elkaar in conflict raken. Een indringer is zo eigenwijs om het territorium van een ander mannetje binnen te gaan en wordt getrakteerd op een pak slaag. Maar soms is het andersom: de indringer trakteert de zanger op een pak slaag en verdrijft hem uit zijn territorium. Het verdreven mannetje staat voor de uitdaging een nieuw woongebied te vinden waar hij voldoende voedsel en hopelijk ook een vrouwtje kan vinden.
2. Vrouwtjes verleiden
Waarom zingen vogels nog meer? Ze zingen ook om een vrouwtje te verleiden. Mannetjes die vroeg in het voorjaar als eerste terugkomen uit hun overwinteringsgebieden, zullen zelfs eerst juist om deze reden zingen. Hoe overtuigender hij zingt, hoe groter de kans dat een vrouwtje in zijn territorium opduikt en zich aan hem verbindt. Het aardige is dat de hormonen vroeg in het voorjaar de mannetjes door de aderen gieren en dat ze dan zelfs nog vrouwtjes verdrijven uit hun territorium. Vaak gedragen de vrouwtjes zich dan rustig en weten ze het mannetje ervan te overtuigen dat zij toch wel een wenselijke indringer is. Uiteindelijk paren mannetje en vrouwtje en dan begint het nestelen en eieren leggen.
3. Herkenning
Later in het voorjaar, er is dan gepaard en er zijn wellicht ook al kuikens uit het ei gekropen, zingen de mannetjes nog steeds. Even nagaan of de buurman van het woongebied ernaast ook nog aanwezig is. Het valt dan op dat de mannetjes eerder in de ochtend stoppen met zingen. Stel dat de buurman om welke reden dan ook (bruine kiekendief, kat, vos) het loodje heeft gelegd, dan is er ook nu nog een woongebied te veroveren en met dat woongebied ook een vrouwtje.
4. Voor hun plezier
Dit voorjaar gaf ik een excursie aan Zwitsers die in het Afrikaanse land Benin wonen en werken. Ze waren voor bijscholing in Nederland. Fervente vogelaars als ze waren, wilden ze ook een typisch Nederlands natuurgebied verkennen en er vogels kijken. We maakten een vogelwandeling door de Zouweboezem waar ze graag de spotvogel, snor en bosrietzanger wilden zien of horen. De laatste soort overwintert in Benin en daar horen ze hem soms zingen, zij het vaak veel korter dan in het voorjaar. Ze vertelden me het wonderlijke verhaal dat zij in Benin een wetenschapper kennen die onderzoek doet naar de zang van de bosrietzanger. Deze onderzoeker zou hebben ontdekt dat bosrietzangers ook voor hun plezier zingen. Hoe hij of zij dat heeft ontdekt weet ik niet en ik kan er ook geen bewijs voor vinden op het internet, maar ik wil je dit verhaal toch niet onthouden. Ik kan me het namelijk wel voorstellen. Kijk maar eens naar de spreeuwen in najaar en winter. Zij zingen zo op het oog niet om een territorium te veroveren. Ik heb stellig de indruk dat ook die spreeuwen voor hun plezier zitten te zingen. Helemaal zeker weten doe ik dat natuurlijk niet.
Andere bijzondere facetten aan de vogelzang
Er is nog veel meer te noemen over de vogelzang. Dat doe ik hier in het kort:
- Een koolmees in Scandinavië hanteert een heel ander dialect dan een koolmees in Zuid-Frankrijk. En dat geldt voor heel veel andere zangvogels. Het is zelfs de vraag of ze elkaar ‘verstaan’.
- Elke vogel heeft zijn eigen tijd waarop hij begint met zingen. De nachtegaal zingt ook in de nacht. De huismus begint pas later in de ochtend te zingen. Merel en zanglijster zingen je net voor zonsopgang wakker. En de rietzanger zingt de hele dag door.
- Er zijn ook vogels die het hele jaar door zingen. Neem de roodborst. Die heeft altijd en overal een eigen territorium, ook in het najaar. En zelfs wanneer hij uit Scandinavië is weggetrokken en in jouw tuin besluit te overwinteren, dan is jouw tuin even zijn of haar territorium. En om een territorium af te bakenen begint de roodborst… te zingen!
- Er is nog een andere belangrijke reden om vogelgeluiden te maken: om te alarmeren wegens gevaar. Misschien heb je het wel eens gehoord dat mezen plotseling hoge alarmtonen begonnen te maken. Of dat de zwartkoppen klikkende geluidjes maken, en de winterkoning een indringende ratel voortbrengt. Die hadden veel eerder dan jij in de gaten dat er een sperwer of havik in aantocht was. Met dat alarmeringsgeluid waarschuwen ze elkaar.
- Ik heb het uitgebreid gehad over de vogelzang, en hierboven kort over de alarmroep. Zangvogels hebben ook een roep. Daarmee communiceren we op ‘normale toon’ met elkaar. De tjiftjaf bijvoorbeeld roept ‘djuup djuup’ en laat zo een soortgenoot weten dat hij in de buurt is, zonder dat er sprake is van dreiging.
- De ene vogel zingt harder dan de ander. Kampioenen onder de harde zangers zijn de cetti’s zanger, winterkoning en nachtegaal. De zwartkop met zijn melodieuze zang doet er weinig voor onder. De roodborsttapuit en gekraagde roodstaart zingen echter een stuk zachter. Je moet je oren spitsen om deze zangvogels te horen zingen.
- Een aantal vogels schept er behagen in om andere vogels te imiteren. Soms overkomt het me dat ik meen een buizerd te horen en dan zoek ik hem in de lucht op en zie ik plots een spreeuw zingen. Dan besef ik: de spreeuw imiteerde het gemiauw van de buizerd. Luister ook eens naar de bosrietzanger. Die kan tientallen vogels imiteren waaronder vogelsoorten uit Afrika. Maar heel vaak mixt hij ook de geluiden van huismus, merel, scholekster, pimpelmees en koolmees door zijn zang. Spotvogel, kleine karekiet, rietzanger en zanglijster kunnen het vaak ook niet laten om een andere vogel na te doen. Dan hoor je opeens het geluid van een kievit uit de rietkraag klinken. Heel fascinerend is dat.
- Zangvogels beginnen met zingen onder invloed van hormonen. In het voorjaar produceren hun lijfjes liefdeshormonen en onder invloed van die hormonen veranderen hun hersenen. Die veranderingen zetten de vogels fysiek aan tot zingen en het zorgen voor hun kuikens. Zodra de kuikens zijn uitgevlogen, worden de hormonenspiegel en de hersenen weer ‘normaal’. De drang om te zingen neemt af en het wordt weer stil in de natuur.
Vogels zijn soms net mensen. In elk geval in het voorjaar. Ze kunnen zich enkel met succes voortplanten door met volle overgave te zingen. Dit is wel de belangrijkste reden waarom vogels zingen. Luister maar eens goed naar al die vogelgeluiden wanneer je in het voorjaar door een natuurgebied wandelt. Hier jubelen verliefde vogels naar elkaar!
Vogelgeluiden leren herkennen?
Wil je vogelgeluiden leren herkennen, dan kun je maar het best in het voorjaar vaak een natuurgebied bezoeken. Maar dan weet je vaak nog niet welke vogels je hoort. Deze vogelgidsen kunnen je behulpzaam zijn bij het leren herkennen van vogelgeluiden:
- Wat zingt daar? van Dick de Vos. Dit is op dit moment de meest toegankelijke gids om vogelgeluiden te leren herkennen.
- De Virtuoze vogelzanggids van Nico de Haan. Deze toegankelijke gids spreekt vooral beginnende vogelaars aan.
- De Veldgids Vogelzang van Dick de Vos. Dit is een gids voor de iets gevorderde vogelaar.
Je kunt ook beginnen met het lezen van mijn artikel Hoe kun je vogelgeluiden leren herkennen? En natuurlijk kun je een excursie bij me boeken, het liefst in het voorjaar. Dan gaan we erop uit om te luisteren naar al die vogels die vol overgave zitten te zingen.
De beste verrekijkers voor vogelaars
De beste verrekijkers in de prijsklasse tot EURO 300,00 Goede en betrouwbare verrekijkers voor beginnende vogelaars en voor mensen die niet te duur uit willen zijn. |
1. Vortex Diamondback HD 10x42  Helder beeld, ook bij weinig licht. Volledig multi-coated lenzen Ligt heerlijk in de hand. |
2. Bynolyt Stork WPR 10x42 DCF  Een slank en elegant instapmodel. Laag gewicht. Haarscherp beeld en ook verkrijgbaar als 8x42. |
3. Kowa SVII 10x42  Lichtgewicht allround verrekijker. Volledig multi-coated lenzen. |
De beste verrekijkers in de prijsklasse tot EURO 750,00 |
Verrekijkers die net een stapje verder gaan in gebruikte materialen, afwerking en gebruikscomfort. |
1. GPO Passion ED 10x42  Hoogwaardig ED glas. Goede beeldkwaliteit, ook als het minder licht is. De makers hebben hun sporen verdiend bij Zeiss. Ligt zeer prettig in de hand. |
2. Bynolyt Yellowbird 8x42  Zeer prettig gebruikscomfort. Zeer scherp en lichtsterk beeld. Relatief lichte verrekijker. |
3. Hawke Frontier EDX 10x42  Een hoogwaardige verrekijker voor de allround natuurliefhebber. Lichtsterk met een hoog gebruikscomfort. Hoogwaardige coatings en prisma's. Ook verkrijgbaar als 8x42. |
De beste verrekijkers in de prijsklasse tot EURO 1.500,00 |
Topverrekijkers die qua afwerking en gebruikte materialen je nog een stap verder brengen. |
1. GPO Passion HD 10x42  Scherp van rand tot rand. HD glas en meerdere coatings en dus een briljant beeld. Zeer natuurgetrouwe kleuren. |
2. Leica Trinovid HD 10x42  Robuust en lichtvan gewicht. Haarscherp beeld en briljant beeld. Zeer nauwkeurig scherpstellen. |
3. Swarovski CL Companion 8x30  Een van de beste verrekijkers van dit moment. Hoogwaardige materialen en coatings. Heerlijk lichtgewicht. |
De beste verrekijkers in de prijsklasse vanaf EURO 1.500,00 |
Dit zijn de Ferrari's onder de verrekijkers! |
1. Swarovski NL Pure 10x42  De nieuwe reeks topkijkers van Swarovski. Levert nog meer kijkgemak, helderheid, lichtheid, contrast en stabiliteit op. En met een gezichtsveld van 133 meter is dit model onovertroffen. De ab-so-lu-te topkijker van dit moment! |
2. Leica Noctivid 10x42  Het paradepaardje van Leica waarmee je razendsnel en super precies scherp stelt. |
3. Zeiss Victory T*SF 8x42  Het topmodel van Zeiss dat niet alleen een fantastisch beeld oplevert, maar ook nog eens heerlijk in de hand ligt, weet ik uit ervaring. En het gezichtsveld van 148 meter is ook absoluut top. Een geweldige verrekijker! |