Waarom zingen vogels in de schemering? Het is één van de meest gestelde vragen over de vogelzang. Soms door mensen die al in de vroege uurtjes van de dag wakker liggen en door een zingende vogel niet meer in slaap raken. En natuurlijk ook door mensen die geïnteresseerd zijn in vogels. Om dan op te merken dat ze wel héél erg vroeg uit de veren moeten om zingende vogels te horen. Nu, dat hoeft niet, maar dat is voor later. Nu eerst de vraag beantwoorden waarom vogels al zo vroeg in de ochtend beginnen met zingen.
Waarom zingen vogels in de schemering?
Wie in het voorjaar nog voor zonsopkomst een natuurgebied bezoekt, kan het niet missen: het overweldigende vogelkoor. Overal hoor je vogels zingen, zelfs nu de zon nog niet opgekomen is. De schemering nodigt de vogels kennelijk uit om te gaan zingen. Maar waarom zo vroeg al? Waarom niet nog even wachten? Daar zijn verschillende ideeën over:
- Het eerste idee is dat zo vroeg op de dag de vogels nog weinig concurrerende geluidsbronnen hebben. De meeste mensen liggen nog op één oor, de verkeersdrukte moet nog op gang komen. Het geluid van de vogelzang draagt dus ver en klinkt helder. Vaak is het vroeg in de ochtend ook nog windstil en dat creëert natuurlijk ook de perfecte atmosferische omstandigheden. Het vogelzang wordt noch door andere wezens noch door windgeruis noch door ritselende takken, bladeren en riet verstoord.
- In het voorjaar hebben vogels te kampen met een letterlijk moordende concurrentie. Je wordt als mannetjes merel wakker en je moet maar hopen dat er ondertussen geen ander mannetje op de loer ligt om jouw territorium in te pikken. Hou je je stil, dus zing je niet, dan krijgt een ander mannetje als snel het idee dat jouw territorium nog vrij is. Hij zal het snel proberen te veroveren. Nee, dan maar snel beginnen met zingen, nog voor het krieken van de dag! Andere mannetjes merels hebben nu al snel in de gaten dat er niets te halen valt. Zo bezien dwingt het einde van de nacht zangvogels om te gaan zingen.
- Er is nog een dwingeland: het zangvogelvrouwtje! Dat wil alleen paren met een vitaal mannetje. En laat zij nu net het liefst vroeg op de dag ook haar eieren willen leggen! Dan is ze op haar vruchtbaarst. Je moet als mannetje zangvogel dan ook precies op dat moment laten zien dat je sterk en vitaal bent. Zingen maar, meteen als je wakker wordt! Want doe je dat niet, dan kan het vrouwtje wel eens gaan buurten bij een ander mannetje!
- Dan heb je nog de factor dat zangvogels in de schemering nog geen voedsel kunnen zoeken. Het is nog te donker. Zo’n loos moment kun je natuurlijk prima gebruiken om lekker fanatiek te gaan zingen. En zodra de zon opgekomen is, ga je naar voedsel zoeken.
- En wat te denken van de roofvogels? Straks is het licht, dan flitsen ze door de struiken op jacht naar zangvogels. Maar in de schemering houden de roofvogels zich nog koest. Een prima tijdstip om van je te laten horen dus. En daar komt bij dat dit ook het moment is waarop de nachtjagers (denk aan uilen) hun slaapplek opzoeken. De schemering vroeg in de morgen is dus een relatief veilig moment van de dag om te gaan zingen.
Zingen vogels alleen in de schemering?
Gelukkig voor ons vogelaars zingen vogels niet alleen in de schemering. Veel zangvogels zingen door tot in de loop van de ochtend of zelfs tot in de middag. De fanatiekste zangvogels zingen zelfs klokje rond. Zo kun je de nachtegaal overdag en in de nacht horen zingen. Hetzelfde geldt voor de sprinkhaanrietzanger en blauwborst. Mijn ervaring is dat je in de uren na zonsopkomst de zangvogels die in schemering begonnen met zingen, nog altijd kunt horen zingen. Dat tot troost voor de vogelaars die geen vroege vogels zijn (waaronder ikzelf). Let op: hoe later in het voorjaar, hoe minder fanatiek de zangvogels zingen. Vaak beperken ze hun zanguurtje dan wel tot de vroegste uurtjes van de dag.
Hoe kun je vogelgeluiden leren herkennen?
Tijdens de vogelexcursies die ik geef in het voorjaar merk ik het keer op keer: veel mensen vinden het knap lastig om al die verschillende vogelgeluiden uit elkaar te houden. En om te onthouden welke vogel bij welk geluid hoort. Hoe kun je vogelgeluiden leren herkennen? Deze tips kunnen je daarbij helpen:
- Ga onder leiding van een ervaren vogelaar een natuurgebied in en luister naar het vogelkoor. Probeer de meest dominante vogelgeluiden als eerste te leren herkennen. De rest volgt daarna. Je kunt natuurlijk ook een vogelexcursie boeken.
- Ga lekker alleen de natuur in en speur de zingende vogels op. Zien én horen doet onthouden. Toen ik nog niet zo ervaren was als nu, was dan mijn ‘truc’. Ik bleef gewoon net zolang zoeken tot ik de zingende vogel in beeld had. Dat maakt het vogels kijken ook een stuk spannender.
- Zoek op YouTube naar filmpjes met zingende vogels. Of speel de vogelgeluiden af op de website van Vogelbescherming Nederland. Nu moet ik eerlijk bekennen dat ik dit de minst aantrekkelijke tip vind. Je hoort vogels zonder dat je in hun context bent. Een vogel die je ‘in theorie’ misschien herkent, klinkt ‘in het echt’ heel anders.
- Koop een vogelgids die je helpt om vogelgeluiden te herkennen. Deze gidsen zijn voorzien van QR-codes waarmee je de geluiden kunt afspelen. Ik geef je drie boekentips:
Toegankelijke gids voor beginnende vogelaars.
Stapsgewijs vogelzang leren herkennen met Nico de Haan.
Gids voor gevorderde vogelaars.
Meer praktische tips om te leren vogels kijken
Wil je nog meer praktische tips ontvangen om vogels te leren kijken? Lees dan één van mijn volgende artikelen:
- Vogels kijken begint vaak in je tuin. Hoe lok je vogels naar je tuin?
- Zeven tips om een goede vogelaar te worden.
- De mooiste vogelwandelingen het jaar rond.
Mijn tips voor natuurbeleving en vogels kijken
Met deze tips beleef je de natuur nog intenser en komen de vogels letterlijk dichterbij:
 | (voor elk budget de drie beste opties) |
 | (héél véél keuze, en zelfs met geheel contactloos verblijf en dus veilig!) |
 | (voor elk budget een paar opties) |
 | (per provincie gesorteerd) |
 | (aantrekkelijke planten voor vogels, vlinders en andere insecten) |
 | (lees hier mijn tips om spechten, mezen en roofvogels naar je tuin te lokken) |
 | (mijn persoonlijke top tien) |