Of januari een interessante vogelmaand is, hangt af van de weersomstandigheden. Wind en langdurige neerslag kunnen een vogeldag flink laten mislukken. Maar is het helder en rustig winterweer, dan valt er juist weer héél véél te beleven. Het is namelijk hartje winter en alle wintergasten zijn nu echt gearriveerd. De zeldzame soorten die nu in Nederland verblijven, zitten er vaak weken achtereen. En wintergasten die hier in grote groepen verblijven, laten zich goed zien. Vogels kijken in januari, ga er op uit wanneer het maar kan!

Vogels kijken in januari

Wie mij al langer volgt, weet ik dat ik een liefhebber ben van natuur in de delta. Of het nu de baai van de Somme is in Frankrijk, de uitgestrekte slikgebieden in de Waddenzee of de kustgebieden in Zeeland en Zuid-Holland, ik ga er dolgraag vogels kijken. Zeker in de winter en januari, want dan is er vaak veel spannends te beleven aan de kust. Zo bezoek ik in januari de Brouwersdam vrijwel elk weekend. Soms rij ik er in een half uur overheen en zie ik er nauwelijks iets. Om de andere dag een hele middag zoet te zijn met het kijken naar de grote groepen zeevogels die er vlak voor de kust overwinteren. Denk aan soorten als eider, grote zee-eend, zwarte zee-eend, ijseend, ijsduiker, roodkeelduiker, parelduiker, kuifduiker, geoorde fuut, zwarte zeekoet, zeekoet, middelste zaagbek en brilduiker. Op het talud scharrelen groepjes drieteenstrandlopers rond die de winter doorbrengen in ons land. En rond de spuisluis speur je naar paarse strandlopers en kijk je naar groepen rotganzen. Elk jaar overwinteren er kleine aantallen grote sterns voor de Brouwersdam. En sla ook een blik op de meeuwen, want wie weet ontdek je er een Pontische meeuw of een geelpootmeeuw tussen.

Over meeuwen gesproken. Rij zeker door naar Westkapelle. Dit is één van de beste plaatsen in Nederland om meeuwen te kijken. Op het talud zie je vrijwel alle soorten die in ons land voorkomen, waaronder de Pontische meeuw en geelpootmeeuw. Maar ook de grote burgemeester en kleine burgemeester laten zich hier vrijwel elke winter zien. In hartje winter vliegt regelmatig de grote jager voorbij. En heb je een goede telescoop, dan loont het de moeite om de grote schepen te volgen die hier passeren. In het kielzog van de schepen zoeken zwermen meeuwen naar voedsel, waaronder ook drieteenmeeuwen. In het Noordervroon, een natuurgebied net achter de duinen bij Westkapelle, overwinteren vaak rosse franjepoten. Vergeet overigens ook niet om vanaf de Veerse Dam het Veerse Meer af te speuren op allerlei soorten zeevogels.

Op Schouwen-Duiveland zoek je naar groepen kleine zwanen en wilde zwanen. In het Grevelingenmeer overwinteren de beroemde flamingo’s. Ik ontdekte in januari ook een ander interessant fenomeen: in het Slaak, een uitloper van de Oosterschelde langs de Philipsdam, worden hangmosselen gekweekt. Is het hoog water, speur dan de tonnen en lijnen eens af met een telescoop. Grote kans dat je er honderden, zo niet duizenden, steltlopers ziet staan, die de installatie dankbaar gebruiken als hoogwatervluchtplaats.

Overal in Nederland kun je grote groepen ganzen zien. Rotganzen aan de kust, toendrarietganzen in het binnenland, en alle andere soorten erbij. In de Biesbosch speur je naar eenden, reigers, roofvogels als de blauwe kiekendief, buizerd en zeearend. Blijft de winter zacht, dan maak je overal waar water is kans op de ijsvogel. Is het een strenge winter, zoek de ijsvogel dan op bij wakken. Maar pas er dan zeker voor op om ze te verstoren. Elke gram energie heeft de ijsvogel nodig om te overleven. Laat ze dus ongestoord vissen bij de wakken!

Gaat het in de hoge noorden echt winteren, dan maken we kans op invasies van sijzen, pestvogels en kepen. Deze vogels kunnen werkelijk overal neerstrijken. De pestvogels vaak in duingebieden aan de Zuid-Hollandse en Noord-Hollandse kust of opvallend genoeg in de regio Utrecht. Voor sijzen bezoek je bosjes met elzen. En kepen vliegen vaak mee met groepjes vinken.

Elk jaar wordt er wel ergens een waterspreeuw gezien. Het aardige is dat deze vogel absoluut niet schuw is, tenzij je je natuurlijk als een barbaar gedraagt. Blijf rustig en hij gaat vlak voor je zitten zingen.

De waddeneilanden blijven hotspots, ook in januari, evenals de kweldergebieden in Friesland waar je kans maakt op sneeuwgors, strandleeuwerik en frater. De Zuidpier en Noordpier bij IJmuiden en Velzen hebben elke dag veel te bieden, hoewel de echte verrassingen over het algemeen voorbij zijn. Het zijn nu vaste ‘gasten’ als drieteenmeeuw, jan-van-gent, roodkeeldduiker, zwarte zee-eend, kuifaalscholver, paarse strandloper en drieteenstrandloper die je er nu ziet. Met natuurlijk groepjes sneeuwgorzen. Dan zijn we toch weer aan de kust belandt.

Een bijzondere locatie vindt ik de Starrevaart bij Leidschendam. Deze plas ligt in januari soms werkelijk helemaal dicht met allerlei soorten eenden, waaronder talloze smienten. Vanuit de fraaie vogelkijkhut heb je een prachtig uitzicht over de plas.

In de bossen komen de spechten weer op gang. Ze laten zich horen door hun roep en geroffel. Allerlei soorten mezen vliegen in zwermpjes rond.

Wat me ook opvalt is dat het in sommige, zelfs vermaarde, natuurgebieden buitengewoon stil is. Zo bezocht ik in januari de Oostvaardersplassen en Lepelaarsplassen, maar zag ik er nauwelijks vogels. De plassen voor de vogelkijkhutten waren leeg en de vogels die er zaten, verbleven op grote afstand. Ook een geweldig gebied als de Hellegatsplaten is in hartje winter vaak akelig stil. In het struweel scharrelen weliswaar goudvinken rond. Maar op en langs het water is het rustig. Heb je geluk en staat de wind goed, dan kun je voor de Zwartkopmeeuw, één van de hutten, grote aantallen eenden zien. En de ijsvogel. Maar de steltlopers laten het nu echt afweten.

Korte treurzang over de vogelkijkhutten

Over vogelkijkhutten gesproken, daarover past na alle lofzang hierboven wel een treurzang. Wat is het in ons land toch matig gesteld met de vogelkijkhutten. Als er een voorzienig wordt neergezet zijn het vaak nutteloze vogelkijkschermen. Het vervelende van die schermen is dat de vogels jou door de kijkgaten even goed zien als jij de vogels. Met vaak opvliegende vogels tot gevolg. En in sommige provincies, zelfs in een vogelrijke provincie als Zeeland, zijn de vogelkijkhutten maar spaarzaam neergezet. De hut in de Inlaag Keihoogte is daar gelukkig een positieve uitzondering, evenals de twee hutten in De Blikken op Zeeuws-Vlaanderen. In beide hutten bepaalt de waterstand echter hoeveel vogels er in het gebied te vinden zijn. Nee, wie een dagje wil vogels kijken of fotograferen vanuit een hut, kan maar beter een commerciële hut huren. Het kost wat, maar dan krijg je meestal ook wat.

Laat je door deze ietwat treurige uitsmijter echter niet weerhouden om te gaan vogels kijken. Geniet in januari van de kou en van het verstilde landschap. Vogels kijken in januari is een feest, maar kleed je wel warm aan, want de weergoden hebben soms guur weer voor ons in petto. Veel plezier in de natuur!