Overal zingen vogels

Er zijn maar weinig plaatsen ter wereld waar je géén vogels hoort zingen. Op zee, in de poolgebieden en in onherbergzame woestijnen ontbreken ze misschien, maar verder hoor je overal vogels. En dat is maar gelukkig ook. Onze leefomgeving zou al snel saai worden zonder vogels. Ik merk het ook als het voorjaar voor de deur staat. Mensen melden zich dan massaal om een excursie te boeken. De belangrijkste reden? De zang leren herkennen van de vogels die zich in de lente laten horen.

Europa en Noord-Amerika

Van de 52 vogelsoorten die hij selecteerde voor zijn boek Welke vogels hoor ik? leeft het merendeel in Europa of Noord-Amerika. Dat heeft niet alleen met het lezerspubliek te maken. Het heeft er ook mee te maken dat juist in deze werelddelen het meeste onderzoek wordt verricht naar vogelzang. Geen wonder dat je dan vooral bij vogels van deze continenten uitkomt.

De geweervogel

De eerste vogel die hij bespreekt leeft echter in Nieuw-Zeeland. Het is de geweervogel. Die naam maakt mij dan weer nieuwsgierig, want de naam suggereert dat dit vogeltje een enorm kabaal maakt. Niets is minder waar. Ik scan de QR-code en speel het geluid af. Verbazingwekkend! Het geluid dat dit piepkleine vogeltje voortbrengt is misschien nog ijler dan dat van ons eigen goudhaantje. Waarom dan toch beginnen met dit vogeltje dat ver van ons vandaag leeft? Dat heeft te maken met de ontdekking dat in een oerverleden de vogelzang zoals wij die kennen is ontstaan in Gondwanaland, het supercontinent op het zuidelijk halfrond. De eerste vogel van 52 op een rij, die staat ook voor de eerste vogel van het jaar. En waar kun je het allereerste zonlicht van het nieuwe jaar zien? Inderdaad, in Nieuw-Zeeland! Vandaar de opening met het geweervogeltje.

En dan de rietgors…

De zanglijster volgt dan, de Amerikaanse oehoe, witbandleeuwerik, vink, merel, witkeelgors, de grote bonte specht en de roodborstlijster. In week 10 (elke week van het jaar dus een vogel) stelt Dominic ons de rietgors voor. Dat maakt nieuwsgierig, want de rietgors kom ik in mijn omgeving veelvuldig tegen. Wat heeft de auteur over deze moerasvogel te melden?

De eerste zinnen zijn eerlijk gezegd een beetje tegenvallend. ‘Het liedje van de rietgors vindt niemand echt mooi en staat op niemands playlist.’ Nou ja, dat vind ik een afknapper. Geef ik een excursie in een moerasgebied als de Biesbosch, dan staan we 9 van de 10 keer ook altijd stil te luisteren naar een zingende rietgors. Het is inderdaad een langzaam en staccato liedje, maar de zingende rietgors zit vaak minutenlang hoog in een rietpluim. Het is simpelweg prachtig om te zien én te horen!

Maar dan. Dan blijkt de expertise van de auteur. Hier leer ik weer iets nieuws. Had ik dit boek eerder dit voorjaar gelezen, dan had ik de nieuw verworven kennis meteen toegepast. De zang van de rietgors verraadt namelijk zijn huwelijkse staat! Als het liedje uit slechts drie noten bestaat, dan heeft het mannetje al een partner. Heeft het liedje echter meer noten en worden die ook nog eens sneller afgespeeld, dan heeft de rietgors nog geen partner.

Er is echter nog iets. Mannetjes met een partner zingen in de vroege ochtend een speciaal ochtendlied. Dat gaat nóg sneller. Waarom gaat een mannetje mét vrouwtje dan sneller en meer zingen? Dat is toch niet meer nodig? Wat blijkt? Rietgorzen copuleren ‘routinematig’ buiten de huwelijkse staat. Maar liefst 97 procent van de vrouwtjes paarden dan ook met andere mannetjes dan hun partner. En liefst 55 procent van de nestjongen heeft DNA van een ander mannetje dan de sociale partner. Voor veel mensen misschien ontluisterend. Toch leuk om dat te weten.

En ook de rietzanger

Wie rietgors zegt, denk er meteen achteraan: rietzanger. Ook daar schrijft Dominic een buitengewoon leuk verhaal over. Een verhaal dat wordt gedomineerd door: druk – druk – druk. De rietzanger bruist namelijk van energie en zijn lied, alleen door de man voortgebracht, is een wervelwind van krassende en zoete frasen. Hij zingt zijn lied overdag en ‘s nachts. Het is voor mij echt een ADHD-vogel.

En de laatste vogel…

De eerste vogel was de geweervogel, één van de vogels op Nieuw-Zeeland die als eerste het allereerste licht van het nieuwe jaar zien opkomen. Welke vogel sluit het jaar af? Dat blijkt er één te zijn die we allemaal kennen: de koolmees. Diep in zijn hersenen bevinden zich lichtgevoelige cellen. Licht komt daar niet via de ogen, maar door de veren, schedel en het daaromheen liggend weefsel binnen. Rood licht is het, met een lange golflengte en een lage frequentie. Dit licht prikkelt de fotoreceptoren, cellen die licht opvangen. En hoe meer licht er op deze fotoreceptoren vallen, hoe meer impulsen via gevoelszenuwen worden gedirigeerd naar de plaats in de hersenen waar hormonen worden vrijgegeven. Deze hormonen laten geslachtsklieren groeien (die na het broedseizoen waren uitgeschakeld en gekrompen tot bijna niets). En de hormonen brengen de zang op gang. Het is kerst geweest, de dagen gaan lengen en de fotoreceptoren in de kop van de koolmees vangen steeds meer licht op. De koolmees gaat zingen, elke dag iets meer! Dit is het geluid van de omslag van het jaar, een omslag naar meer licht, naar een nieuw voorjaar. Maar toch eerst de winter nog!

Een geboren verteller

Dominic Couzens blijkt een geboren verteller. Zijn verhaaltjes over de 52 vogels zijn een genot om te lezen. Soms gaan de verhaaltjes iets te veel uit van het menselijk perspectief, maar altijd komen ze uit bij wat wetenschappers hebben ontdekt. En dat in ‘gewone mensentaal’. Sterker nog: in een aangename verteltrant. Dit zijn 52 verhalen over even zoveel vogels uit nabije oorden en op verre continenten. Een boek over vogelzang moet ook laten luisteren en dat kun je doen door bij elke vogel de QR-code te scannen. Madeleine Floyd die kennelijk een bekroond kunstenaar is, verzorgde de prachtige illustraties in het boek. Ik heb dit boek met heel veel plezier gelezen tijdens mijn vakantie. Ideaal vanwege de korte verhaaltjes. Elke dag een paar verhaaltjes, dat gaat niet snel vervelen.

Welke vogel hoor ik? / Dominic Couzens / Fontaine Uitgevers / als hardcover