Recensie: Walvissen in de wind, Elvira Werkman

De natuur is een inspiratiebron voor de grootste geniën. Niemand minder dan Leonardo Da Vinci deed zijn beste ideeën op terwijl hij in de natuur was en urenlang om zich heen keek en alles observeerde. Wie het boek Walvissen in de wind van Elvira Werkman leest, die zal ontdekken dat er eigenlijk niets is veranderd. Vliegen, zwemmen, verven, samenwerken en veel meer, de natuur vond het allemaal uit en wij mensen kunnen ons er door laten inspireren om te komen tot innovatieve ideeën.

Wij mensen kunnen allerlei uitvingen doen, maar wij zullen nooit een uitvinding bedenken die mooier en eenvoudiger is dan de natuur.’ Nog even Leonardo Da Vinci aan het woord. Het is het uitgangspunt van dit boek.

Voor de hand ligt om meteen aan de vogels te denken. Die vonden het vliegvermogen uit waar de oude Grieken al van droomden. Maar Icarus ondervond al dat je er met een paar vleugels alleen niet komt. Vogels hebben dan ook meer aanpassingen dan vleugels alleen: dunne en holle botten, een slim ademhalingssysteem en natuurlijk de veren. En toch duurde het nog een aantal eeuwen nadat Da Vinci zijn tekeningen maakte over vliegmachines voordat de eerste vliegtuigen het luchtruim kozen waarbij vogels aan de basis van de uitvinding stonden. De gebroeders Wright wisten de vogelobservaties pas in 1903 om te zetten in een machine die gedurende 12 seconden door de lucht zweefde.

Over vogels gesproken… Ik lees in Walvissen in de wind dat een technisch ingenieur zich door ijsvogels liet inspireren om een aerodynamische trein te ontwerpen. De lange en puntige snavel van de ijsvogel veroorzaakt geen spatje of trilling in het water. De Japanse treinen met een neus van wel 22 meter lang produceren nauwelijks geluid en zijn ook nog eens veel zuiniger en sneller dan andere treinmodellen. En dat allemaal doordat de Japanse ingenieur die de opdracht kreeg een stillere trein te ontwerpen toevallig ook vogelaar was…

recensie walvissen in de wind elvira werkman

Wie zo hard mogelijk wil zwemmen, die kan het beste in de leer gaan bij haaien. Het vel van de haai is net schuurpapier. Die ribbeltjes verdelen de grote stroom in allemaal kleine stroompjes langs het haaienlijf waardoor de haai grote snelheden kan bereiken. Olympische zwemmers aapten het haaienvel na en bereiken enorme snelheden. Zo snel gingen ze, dat de speciale ‘haaienpakken’ al snel werden verboden, want het werd toch als een beetje valsspelen gezien.

Ook bomen kunnen ons aanzetten om tot vernieuwende ideeën te komen. Kunstenaar Lilian van Daal ontdekte dat bomen en planten uit één materiaal zijn opgebouwd. En dat verreweg de meeste voorwerpen die wij mensen maken uit meerdere materialen bestaan. Hoe mooi zou het zijn wanneer onze meubels ook uit één materiaal zouden zijn opgebouwd? Efficiënter kan het niet. En precies dat streeft Van Daal na, zo lees ik in een interview: ‘Dat is waar ik in geloof; ontwerp, natuur en technologie samenbrengen om de efficiëntie van de natuur toe te passen in onze producten.’ En: ‘In de natuur telt elk minuscuul detail, alles heeft een functie.’ Haar vernieuwende ontwerpen kunnen rekenen op grote belangstelling. Mooi dat het boek Walvissen in de wind mij in de voor mij onbekende wereld van innovatie en design brengt. En belangrijker nog: een manier van denken aanreikt die wel eens van groot belang kan zijn voor een toekomst waarin duurzaamheid een centrale factor zal zijn.

Dit boek bevat natuurlijk veel meer inspirerende voorbeelden uit de natuur. Over communicatie tussen bomen die ontzettend veel weg heeft van de wijze waarop ons internet werkt. Alleen is het internet nog geen veertig jaar oud en communiceren bomen al véél langer op deze wijze… En wat te denken van de onderzoekers die de klim- en kleefkracht van gekko’s onderzochten. Die kleefkracht danken de reptielen niet aan lijm of ander klevend spul. Maar aan wat dan wel en hoe kunnen wij het toepassen in onze leefwereld? Maar de gekko kan nog meer. Bij gevaar laat hij zijn staart los. De aanvaller eet de staart op en de gekko ontsnapt. En de staart? Die groeit weer aan. Artsen onderzoeken hoe de gekko dit doet. Wellicht helpt de gekko hen om te ontdekken hoe wij wonden en littekens sneller kunnen laten herstellen.

Nog eentje dan, het laatste voorbeeld dat ik aanhaal, meteen wel één van de meest aansprekende: de kleuren van vlinders. Dagvlinders zijn vaak prachtig gekleurd, maar op de vleugels zitten geen kleurstoffen. Verf of kleurstof komt er helemaal niet aan te pas. Maar wat dan wel? Een ingenieuze schubbenstructuur blijkt de verklaring te zijn. Verven zonder verf. Dat zou een weergaloze uitvinding zijn! Want hoe giftig is verf vaak niet? En welke chemische processen zijn niet nodig om een emmertje verf te produceren? In het laboratorium lukt het al aardig om de structuren van een vlindervleugel na te bootsen met bijbehorende kleuren. Nu nog in de fabriek…

Ik merk dat het boekje de aandacht trekt. Het wordt bij ons huis meteen opgepakt en wie het eenmaal aan het lezen is, die blijft lezen. En ik hoor eigenlijk alleen maar kreten van verwondering. ‘Wist jij dat van die spechtentong?’ ‘En heb je al gehoord over het geluid van de trein en de ijsvogel?’ En meer van dat soort verwondering.

De natuur blijkt een oneindige inspiratiebron te zijn voor ons mensen. Deze manier van denken had ik nog niet ontdekt, maar nu dus wel. En hoewel Walvissen in de wind eigenlijk een kinderboek is, zou ik ook volwassenen aanraden om het te lezen. Mogelijk is het het begin van een revolutionaire manier van denken die van levensbelang is voor komende generaties. Een denken dat zich laat leiden door de efficiëncy die de natuur in de loop van miljarden jaren heeft uitgevonden. Wendy Panders, illustrator en grafisch ontwerper die liefst kinderboeken ontwerpt over de aarde, dieren, landen, het klimaat en wetenschap verzorgde de illustraties. Geef het aan je kind, zeker wanneer hij of zij belangstelling heeft voor natuur en techniek. En gebruik het zeker ook op school in het kader van een project of zo. Zeker weten dat het kinderen aanzet tot het krijgen en uitwerken van inspirerende en vernieuwende ideeën!

Walvissen in de wind / Elvira Werkman / KNNV Uitgeverij / als hardcover

Verwelkom nieuw leven in jouw tuin dit broedseizoen!