De walvisvaart was eeuwenlang een bedrijfstak van een groot economisch belang in Nederland. We spreken dan over de zestiende tot de negentiende eeuw. Maar zelfs in de twintigste eeuw werd er nog door Nederlanders gejaagd op walvissen. Dat kun je je toch eigenlijk niet meer voorstellen? Maar wat kun je in de geschreven bronnen eigenlijk terugvinden over de walvis en de jacht op dit zeezoogdier? Een aantal historici dook in de archieven en diepte er een groot aantal teksten op. De meest opvallende zijn gebundeld in Walvissen groot en vet.
Alles voor een diervriendelijke tuin Het hele jaar rond de dieren in je tuin welkom heten. Met de juiste nestkast, een voederplank, waterschaal of schuilmogelijkheden. Op Vivara.nl vind je een uitgebreid aanbod aan betrouwbare natuurproducten voor in de tuin. |  |
Om nog even terug te komen op de jacht op de walvis. In de genoemde eeuwen was er een nijpend gebrek aan vet en olie. En walvissen voorzagen in die behoefte. Het bereiden van de enorme vetlagen leverde olie en vet en nog veel meer dan dat. En toen er vlak na de Tweede Wereldoorlog weer zo’n nijpend gebrek ontstond, voeren er weer Nederlandse schepen uit om walvissen te bejagen. Nu niet op de Noordpool maar op de Zuidpool. Als de mens gebrek lijdt, is de natuur de klos.
Terug naar de eerste bronnen. Ik vind die soms ronduit vermakelijk. Ik ben waarachtig niet onbekend met de protestants-christelijke traditie, ik sta er zelf middenin, maar van het bijgeloof van mijn voorvaderen sta ik toch echt versteld. Spoelde er een walvis aan op het strand, dan werd daarin de hand Gods gezien en werd dit begrepen als een bijzonder teken van Boven. Menig dominee gebruikte de walvis als kapstok voor een vurige profetie. Ik snap het aan het de andere kant ook wel weer. Wij weten dat een potvis in de ondiepe wateren van de Noordzee het spoor al snel een beetje bijster raakt en gedesoriënteerd het strand op spoelt. Maar van dat soort wetenschappelijke inzichten was in die eeuwen natuurlijk geen sprake.
In de Walvis groot en vet vind je talloze fragmenten uit historische documenten. Elke tekst is voorzien van een toelichting zodat je de tekst in zijn context kunt plaatsen. Zo kun je het Reglement voor de Groenlandse visserij integraal lezen. Of bijvoorbeeld een lijst van de vereiste proviand ter uitrusting van een schip naar Groenland. Maar ja, een reis naar Groenland verliep ook wel eens minder voorspoedig. Nood leert bidden en dus lees je ook gebedsteksten om uit te spreken als men in Groenland vast kwam te zitten in het ijs. En was men uit die benarde toestand bevrijd, dan natuurlijk ook danken! Dat ongelukken realiteit waren, daarvan getuigt een verslag van een groot ongeval.
Verrast was ik door het korte verslag van de vangst van een zogenaamde walvis, ‘zoals voorgevallen bij Sint-Annaland’. Walvissen in de Oosterschelde rond mijn geboorte-eiland? Het moet wel, want ik ontdek in het verslag allerlei bekende locaties. Het Goessche Diep, het Mastgat, de zandplaat bij Viane (daar ben ik gisteren nog geweest!) en Stavenisse. Er prijkt zelfs een afbeelding bij dit artikel! Het is natuurlijk bepaald geen zachtzinnig verslag. De walvis wordt immers gevangen en legt het loodje. Vijfduizend pond spek, haalden de vissers aan boord. De details zijn even gruwelijk als boeiend. Over een tong die rust op een kaakboden zo groot als een bed. Over het speksnijden dat met de nodige vastberadenheid werd gedaan. Je zult toch een walvis vangen in de Oosterschelde!
Een bron uit de negentiende eeuw vermeld natuurlijk Moby Dick. En in een verslag van een expeditie lees ik hoe bij Arie Koudenberg van zijn ene voet alle, en van zijn andere voet drie tenen zijn afgesneden. Bovendien is van zijn ene voet al het vlees tot aan de enkel weggesneden, zodat daar alle pezen en bloedvaten blootliggen. Ook Willem Schuil, Hendrik Lolkes en Lieuwe de Graaf moeten één of meer tenen missen. En gelukkig is Pieter Kok aan de beterende hand. Nee, de walvisvaart was niet voor watjes.
Het fraaie kleurenkatern midden in Walvissen groot en vet bevat oude afbeeldingen uit de tijd waarin de walvisvaart werd bedreven.
Eindconclusie: wie smult van historische bronnen inzake de walvisvaart, die heeft met Walvissen groot en vet een boeiende bundel in handen. Sommige details zijn even gruwelijk als bizar. En soms bieden de tekst je (wellicht nieuwe) inzichten in de ontwikkeling van de cultuur van de Lage Landen.
Walvissen groot en vet / Hans Beelen en Ingrid Biesheuvel/ Athenaeum / als paperback
Alles voor een diervriendelijke tuin Het hele jaar rond de dieren in je tuin welkom heten. Met de juiste nestkast, een voederplank, waterschaal of schuilmogelijkheden. Op Vivara.nl vind je een uitgebreid aanbod aan betrouwbare natuurproducten voor in de tuin. | |