Halverwege de negentiende eeuw verschenen twee geschriften van Henri David Thoreau: Walden en Burgerlijke ongehoorzaamheid. Deze geschriften, en vooral Walden, inspireerden miljoenen lezers, waaronder niet de minsten. Niet voor niets dat Walden wordt gezien als een van de grootste werken in de geschiedenis van de literatuur. Ik las het boek als natuurliefhebber, maar werd blij verrast door het laatste essay dat overduidelijk maatschappelijk geëngageerd is.

Ik zei al, Henri David Thoreau inspireerde niet de minste denkers en mensen in de geschiedenis. Ik schrijf deze recensie in de week waarin herdacht wordt dat Martin Luther King werd vermoord (deze week verschijnt bij onze uitgeverij een selectie van zijn mooiste preken, sorry even schaamteloos reclame maken). Van King is bekend dat hij zich liet inspireren door de denkbeelden van Thoreau. Tegen een onrechtvaardige regering moest je je als burger verzetten. Burgerlijke ongehoorzaamheid was in die omstandigheden een roeping. Je leest over deze meer politieke denkbeelden in het essay dat aan de Nederlandstalige editie van Walden is toegevoegd. Heel mooi om te lezen dat Thoreau de misdadige trekjes van de toenmalige samenleving glashelder doorzag en zich er tegen verzette. Hij schrijft openlijk over zijn aversie tegen de slavernij en tegen de oorlog tegen Mexico. Zijn verzet kwam hem zelfs op een nachtje in de gevangenis te staan (hij weigerde belasting te betalen aan een regime dat de slavernij en de oorlog rechtvaardigde).

Zijn boek Walden kwam ik op het spoor toen ik het onlangs verschenen boek Natuur als misverstand van Jelle Reumer besprak. De auteurs in deze uitgave staan stil bij de betekenis van Thoreau voor het natuurbeheer in ons land. Als je nog mag spreken van natuur in ons land, want aan zo ongeveer elke grasspriet hebben ambtenaren zwaar denkwerk besteed. Thoreau blijkt ook de grote inspiratiebron te zijn geweest voor natuurbeschermers als Jac. P. Thijsse en Frederik van Eeden.

Toen ik Walden opensloeg, was ik verrast door de glasheldere schrijfstijl waarmee hij zijn boek begint. Hij zet al meteen in bij een maatschappij-kritische beschouwing. Waarom brengen de meeste mensen hun leven zwoegend door om aan het einde ervan dood neer te vallen? Het levert prachtige zinnen op zoals deze: ‘Maar de mensen zwoegen door een misverstand. Het beste deel van de mens wordt weldra in de bodem ondergeploegd tot compost.’ Veel mensen zijn in zijn ogen in beslag genomen door kunstmatige zorgen en de overdreven zware lasten van het leven dat ze er de mooiere vruchten niet van kunnen plukken. Ik moet je eerlijk zeggen dat ik gaandeweg het lezen van Walden de verrassing steeds meer verdween. Thoreau kan ook heel lang stilstaan bij kwesties waar ik niet in ben geïnteresseerd.

Gaat het om de natuurbeschrijvingen door Thoreau, die zijn inderdaad formidabel. In twee hoofdstukken, Hogere wetten en Redeloze buren, maak je kennis met Thoreau als natuurvorser. Wat mij nog lang zal bijstaan is de beschrijving van de oorlog tussen twee mierenvolkeren. Een leger zwarte mieren was slaags geraakt met een leger rode mieren en Thoreau volgt de slag van heel dichtbij. Sterker nog, hij neemt een drietal mieren mee naar huis om hun gevecht onder een glas te volgen. Let wel, er had in zijn tijd niet zo heel lang daarvoor een veldslag plaatsgevonden. Zo´n beeldend verhaal over de natuur heb ik nog niet vaak gelezen. ´Ze vochten nog een halfuur langer onder het glas, en toen ik weer keek, had de zwarte soldaat zijn vijanden onthoofd; de nog levende koppen hingen aan weerszijden van hem als ijzingwekkende trofeeën aan zijn zadelboog, en ze leken nog even stevig aan elkaar vast te zitten.´

Niet alleen over mieren schrijft Thoreau, hij schrijft ook over andere dieren die hij rond Walden Pond, een meer, waarneemt. Over de ijsduiker, de karpers en snoeken in het meer, de rode eekhoorns en gaaien en veel meer. Dit levert schitterende beschrijvingen op.

Thoreau schreef Walden tijdens een tweejarig verblijf in een hut op de oever van het meer. Hij trok zich terug in een eenzaam bestaan. Of het echt zo’n eenzaam bestaan was, wordt door deze en gene betwijfeld. Maar toch blijkt uit heel zijn boek dat hij zich helemaal in de natuur rond het meer had ondergedompeld.

Wereldliteratuur. Dat is wat ik in handen had. Het ene hoofdstuk van Walden boeit me meer dan het andere. Soms vind ik de beschouwingen van Thoreau behoorlijk vergezocht. Soms zelfs een tikje bijdehand. Maar zoek de pareltjes op en je leest een bijzonder inspirerend boek. En ben je betrokken op maatschappij en politiek, dan zeker het essay over Burgerlijke ongehoorzaamheid lezen. Volgens kenners is deze vertaling van Walden voortreffelijk.

Walden / Henri David Thoreau / de Bezige Bij /  als hardcover en als e-book