Recensie: Vogelvlucht, Scott Weidensaul

Al op de eerste bladzijde van het uitgebreide boek Vogelvlucht. Een nieuwe kijk op wereldwijde vogeltrek werd ik gegrepen door het verhaal. De levendige voorstelling waarmee Scott Weidensaul zijn tocht over de toendra in Alaska beschrijft, geeft een goed beeld van dit geweldige leesboek. Het leest als een trein, beschrijft allerlei nieuwe ontdekkingen over de vogeltrek en is daarmee ook nog eens inhoudelijk interessant en, anders dan je misschien zou verwachten van een Amerikaan: Europa komt ook aan bod, zij het niet altijd ten positieve. Nu de vogeltrek weer in volle gang is, een recensie van dit belangwekkende boek.

In het voorwoord wandelt Scott over de toendra in Alaska, op zoek naar grijswangdwerglijsters. Hij wil ze vangen om de vogels te voorzien van een minuscule zender zodat hij hen kan volgen op hun tocht naar Zuid-Amerika. Dat het leven van een vogelonderzoeker niet altijd zonder gevaar is, blijkt wel als hij zijn metgezellen plots ‘Hey bear! Hey bear!’ hoort roepen waarop hij ogenblikkelijk een wilgenbosje uitvlucht, terwijl een berin op een paar meter afstand voorbijloopt. Hij kan haar rauwe, hortende ademhaling horen en de verschrikkelijke stank ruiken. Hij had geluk. Toen hij omkeek zag hij ook de welp. De berin had in haar angst en woede ook een aanval kunnen verrichten…

Wat even later duidelijk wordt dat de laatste decennia de wetenschap van de vogeltrek is ‘ontploft’. Zo veel nieuwe dingen die recent zijn ontdekt. Zo wisten wetenschappers al jarenlang dat vogels het aardmagnetisch veld gebruiken als kompas. Maar waar men eerst veronderstelde dat de magnetische ijzerkristallen in de koppen van veel vogels hierin de hoofdrol speelden, blijkt dat toch anders te liggen. Het zicht speelt minstens een even grote rol, zo niet groter. ‘Stel een vogel bloot aan rode golflengtes in plaats van natuurlijk wit licht en hij verliest ieder vermogen zich te oriënteren.’ Maar hoe zit het nu precies? ‘Het blijkt dat vogels het aardmagnetisch veld kunnen visualiseren door een vorm van kwantumsverstrengeling.’ Dit komt erop neer (voor mij overigens totaal onbegrijpelijk, maar gelukkig voelde zelfs Einstein zich ongemakkelijk bij het doordenken van de implicaties van kwantumverstrengeling) dat ‘twee deeltjes die op hetzelfde moment worden gevormd, op het diepste niveau met elkaar verbonden zijn, dat ze in wezen één ding zijn en met elkaar ‘verstrengeld.‘ Bij vogels schijnt inkomende golflengtes van blauw licht vogels op een ingewikkelde manier in staat te stellen zich met behulp van het aardmagnetisch veld te oriënteren.

recensie vogelvlucht Scott Weidensaul

Wat ook handig zou zijn voor ons mensen is de eigenschap dat vogels spiermassa kunnen opbouwen zonder daarvoor te trainen. Dat is natuurlijk handig voor vogels die duizenden kilometers moeten overbruggen. Ook hebben vogels die zulke afstanden afleggen geen last van slaaptekort door afwisselend heel kort met de ene helft van de hersenen te slapen en vervolgens met de andere. Dat lijkt mij ook wel handig, maar het is me nog nooit gelukt.

Ook wordt er een mythe ontzenuwd: niet de noordse stern is kampioen vogeltrek, maar de grauwe pijlstormvogel die bijna twee keer zo ver vliegt, tot wel 73.000 kilometer.

En dit soort bar interessante informatie, en veel meer, lees je alleen al in het voorwoord! Als je dit leest, weet je dus dat je nog ongeveer 400 bladzijden te gaan hebt, elk gevuld met mooie verhalen en interessante en actuele ontdekkingen over de vogeltrek. Want dat is het doel van dit boek. Je op de hoogte brengen van alle laatste ontdekkingen over de vogeltrek.

In het eerste hoofdstuk loopt Scott over een Chinese moddervlakte. Zijn laarzen zinken niet weg, nee hij wandelt over een zogenaamde ‘staalplaat’. Tijdens het turen naar de horizon worden hij en de andere vogelonderzoekers haast overspoeld door vogels. Roodkeelstrandlopers, de meest voorkomende strandlopers van Azië, vliegen in golven over. Ze dromden te samen met miljoenen andere trekvogels op pleisterplaatsen. Maar evenals in andere delen van de wereld zijn ook in China dit soort pleisterplaatsen in gevaar: de aanleg van dammen in de rivieren en het ontginnen van kustwetlands, heeft dramatische gevolgen voor de wadvogels die juist in die wetlands op adem moeten komen en energie moeten opdoen. Tussen de roodkeelstrandlopers liep echter ook een lepelbekstrandloper, één van de meest zeldzame steltlopers op Aarde. Het is juist deze soort die de Chinese overheid ervan overtuigde dat de massale verwoesting van kustwetlands beëindigd moest worden, waarbij het natuurlijk altijd de vraag is in hoeverre economische belangen op een gegeven ogenblik toch weer de doorslag zullen geven. Scott bezoekt in dit hoofdstuk veel meer locaties en haalt zelfs de onderzoeksresultaten van de Nederlandse deskundige Theunis Piersma en zijn collega’s aan. Belangrijk om nog in dit verband te noemen is dat het beschermen van de kust voor de vogels ook bescherming biedt aan mensen. Alleen al in China zijn miljoenen mensen afhankelijk van kustgebieden: ze vangen er schelp- en schaaldieren en de kustgebieden zijn kraamkamers voor vissen. Natuurbescherming komt zelden alleen maar ten goede aan de natuur. Het is in veel gevallen ook van levensbelang voor ons mensen. Ik wilde wel dat dit besef breder zou doordringen in de samenleving en in de politiek.

In het volgende hoofdstuk komt die onwerkelijke toename van de spiermassa ter sprake. Omega 3, voor ons mensen een gezond goedje, blijkt voor vogels een ‘natuurlijke doping’ te zijn. Het dient als brandstof, prepareert de vliegspieren en vergroot hun aerobe vermogen. Neem bijvoorbeeld de Indische gans die tijdens de trek meer dan drie uur lang met een snelheid van gemiddeld 1.000 meter per uur stijgen om over de bergkam te vliegen. Menselijke klimmers hebben voor deze prestatie weken en zelfs maanden aan voorbereiding nodig. Wetenschappers hebben ontdekt dat Indische ganzen extreem lage zuurstofgehaltes in het bloed verdragen. Dit hoofdstuk moet je zeker lezen. Je zult versteld staan van de bijzondere vermogens waarover vogels beschikken.

Als in 1969 suggereerde Ronald Lockley al dat gierzwaluwen non-stop kunnen vliegen. Pas recent konden wetenschappers met behulp van minuscule zendertjes aantonen dat gierzwaluwen inderdaad tien maanden lang non-stop vliegen. Technologische innovaties hebben de wereld van vogelonderzoek (en natuurlijk ook ander natuurwetenschappelijk onderzoek) op onvoorstelbare wijze veranderd. Soms levert het ook dramatische inzichten op. Het aantal regenwulpen nam in Noord-Amerika enorm af, maar de exacte oorzaken waren niet bekend. De belangrijkste oorzaak blijkt de jacht te zijn, zo werd ontdekt toen gezenderde regenwulpen zonder pardon werden geschoten nadat ze een tropische storm hadden overleefd en uitgeput neer gestreken waren op het eiland Guadeloupe. Dat het leven van trekvogels voortdurend in gevaar is, blijkt later ook in het hoofdstuk Verstoppen voor God, waarin blijkt dat de jacht rond de Middellandse Zee nog altijd actueel is, ondanks dwingende regelgeving ‘vanuit Brussel’ om die jacht te beëindigen. De vogeljacht is een thema dat op vele plaatsen terug keert in Vogelvlucht. Gelukkig lees ik dat het verbod op de vogeljacht soms heel snel nageleefd en afgedwongen kan worden, zelfs in regio’s waar vogelvlees van groot belang is voor de lokale bevolking.

Veel zaken heb ik niet kunnen bespreken. Ik stip ‘zomaar’ een aantal zaken aan. Ik noem nog het full colour fotokatern in het midden van Vogelvlucht. Dit katern brengt de verhalen en de reisverslagen van Scott helemaal tot leven.

Moet je dit boek lezen? Ik zou zeggen: verplicht leesvoer voor elke vogelaar. Het boek leest als een trein, of beter gezegd: als een roman. Je reist mee met Scott over afgelegen en onbekende delen van de wereld. Je leest over de nieuwste ontdekkingen over de vogeltrek die niet alleen onze kennis enorm verrijkt, maar ook de noodzaak van natuurbescherming nog urgenter maakt. En Scott laat niet af om te benadrukken dat natuurbescherming vaak ook in het belang van ons mensen is.

Dus ik herhaal ten overvloede: verplicht leesvoer voor elke vogelaar.

Vogelvlucht / Scott Weidensaul / Uitgeverij Nieuw Amsterdam / als hardcover en als e-book

recensie vogelfamilies van nederland marcel boer

PS
De informatie in het boek Vogelfamilies van Nederland is een welkome aanvulling op de informatie die je in vogelgidsen aantreft. Het lezen van dit boek leverde me mij bij veel soorten nieuwe inzichten op. Het fungeert bovendien als een toegankelijk en welkom naslagwerk.

Verwelkom nieuw leven in jouw tuin dit broedseizoen!