Hoe moet het verder met het huidige landbouwsysteem in ons land? Volgens Ben Koks is het niet lang meer houdbaar. De negatieve effecten van de intensieve landbouw op milieu en samenleving zijn te groot. De ecologische ramp die deze vorm van landbouw veroorzaakt is immens, zowel nationaal als internationaal. Maar het debat over de toekomst van de landbouw kent weinig richting en wordt gefrustreerd door de grote spelers. Maar als we nu eens zouden luisteren naar de vogels? Welke weg zouden die ons wijzen? Ben Koks laat in zijn vlammende betoog Vogels wijzen ons de weg zien dat vogels ons de weg kunnen wijzen in dit belangrijke debat.
Actuele Top 10 Best Verkochte Verrekijkers Wat is de Top 10 Best Verkochte Verrekijkers van dit moment? En welk merk staat het meest in de Top 10? |  |
Het moet allereerst worden gezegd: Vogels wijzen ons de weg is een met veel vaart geschreven betoog dat je in één adem uitleest. Ooit wilde Ben Koks zelf boer worden, maar hij werd vogelbeschermer. Toen hij in de jaren negentig een nest grauwe kiekendieven ontdekte in een Groninger akker, werd hij de voortrekker van de bescherming van deze elegantste onder de roofvogels. Hij richtte de Werkgroep Grauwe Kiekendief op, deed onderzoek naar deze prachtige roofvogel in binnen- en buitenland. Werkt waar mogelijk mee aan de bescherming van andere akkervogels. Wie op het platteland actief is als natuurbeschermer, zit ook met talloze boeren aan de keukentafel. En dat leverde Koks genoeg inzichten op over het reilen en zeilen van de intensieve landbouw, in de bestuurlijke processen die vaak een frustrerend verloop hebben, en over het falen van de politiek. Wil je trouwens een goed natuurboek lezen, dan raad ik het boek De man op de dijk aan, het verhaal over Ben Koks en zijn inspanningen voor de grauwe kiekendief. Wat mij betreft behoort dit boek tot de beste natuurboeken van dit moment.
Terug naar Vogels wijzen ons de weg. Dat is in de eerste plaats terug naar de jaren zeventig toen ons land nog naar schatting 120.000 broedparen van de grutto herbergde. ‘Onze buren hadden een melkveehouderij met koeien in een grupstal en we vingen palingen die dikker waren dan je pols in de droogvallende sloten. De zomertalingen, grutto’s leeuweriken en patrijzen kreeg je er gratis bij.’
Het waren ook de jaren dat kunstmest en bestrijdingsmiddelen hun intrede deden. ‘Gooi er maar wat extra bij zodat we zeker weten dat die beestjes dood gaan, Ben‘. En nu is het boerenland een lege monocultuur waarin de biodiversiteit tot een absoluut dieptepunt is gedaald, de bodem inklinkt, het grondwater vervuilt en de boer alle zeilen moet bijzetten om een zo laag mogelijke kostprijs te realiseren. De ultieme uitkomst van het Europese Gemeenschappelijke Landbouwbeleid en helaas niet alleen in Nederland. Denk overigens niet dat Koks zijn vizier alleen op de landbouw richt. Ook natuurbeschermingsorganisaties krijgen het te verduren, wanneer zij te simpel denken.
Niet dat er in de loop van de jaren geen onderzoek is verricht naar de natuur op het platteland. Alleen al voor onderzoek naar grutto en kievit is in de loop van de jaren zeker twee miljard euro opgestookt aan beleid. Al dat onderzoek heeft echter nog geen goed doordachte concepten opgeleverd waar boer en grutto mee vooruit kunnen.
En dan komt Koks met één van zijn eerste conclusies: niet de technische mogelijkheden vanuit agrarisch perspectief zouden de maat moeten zijn voor veranderingen, maar ecologische grenzen. Gewasdiversiteit is daarbij het toverwoord. Kleine kavels op bedrijfsniveau levert structuren op die de biodiversiteit vooruit helpen. En de boer ook, want waarom zou die zich moeten beperken tot de teelt van slechts een vijftal gewassen? Waarom zouden we soja importeren uit Brazilië, daarbij het Amazonegebied verwoesten, terwijl boeren in ons land ook eiwit kunnen produceren door bijvoorbeeld de teelt van peulvruchten?
Wie het vlammende betoog van Ben Koks leest, komt onder de indruk van de inzichten in bestuurlijke processen. Je ontdekt hoe landbouworganisaties zich niet zozeer inzetten voor de belangen van de boeren, maar vooral voor de grotere spelers in het agrocomplex. Om ze maar eens bij name te noemen: FrieslandCampina, Agrifirm, de Rabobank. In dit krachtenveld is de positie van natuurbeschermingsorganisaties marginaal. Zelfs een initiatief als het Deltaplan Biodiversiteit wordt gekaapt door deze grote spelers. Natuurbeschermers voelen zich na verloop van tijd de ‘nuttige idioot’ en zo voelt Ben Koks zich ook. Veel natuurbeschermers houden het niet langer dan een jaar of tien vol. Dan haken ze gefrustreerd af. Het geeft allemaal te denken.
En de boeren? Zijn dat dus eigenlijk ook niet de ‘nuttige idioten’? Zij produceren relatief eenvoudige bulkproducten voor de wereldmarkt die in handen is van een klein aantal grote partijen. De boer weet vaak niet wat er met zijn oogst gebeurt. Ons voedselsysteem is anoniem geworden. Je hoeft geen economie te hebben gestudeerd om te weten dat massaproductie de producenten slechts tot één ding dwingt: een zo laag mogelijke kostprijs realiseren. Het is een ratrace naar beneden waar de ecologie de dupe van is. Economie versus ecologie kent slechts één winnaar en dat is niet de tweede.
Waar moet ik heen om te voorkomen dat deze bespreking van het essay Vogels wijzen ons de weg de omvang krijgt van dit boekje van 96 pagina’s? Ik moet noemen het belang dat Ben Koks hecht aan lange-termijn onderzoek naar de biodiversiteit op het boerenland. En principieel: dat ook de natuurinclusieve landbouw zijn uitgangspunten zou moeten nemen in de ecologie. En boeren moeten weer boer worden die niet aan de leiband lopen van grote partijen.
Ergens keert Koks zich tegen het wensdenken dat in zijn ogen veel natuurbeschermers in zijn greep heeft. In de tweede helft van zijn boek heeft hij het over het failliet van het neoliberaal kapitalisme. Ik zou ook wensen dat deze vorm van kapitalisme zijn faillissement zou hebben aangevraagd, maar is dit ook niet een vorm van wensdenken dat Koks bezigt? Zo failliet is het neoliberale denken nog niet, ben ik bang.
Toch een sprankje hoop: Oost-Polen, Spanje en Zuidwest-Frankrijk. Gebieden met rijke gemeenschappen van boerenlandvogels. Gebieden ook die er landbouwkundig ook prima uitzien. ‘Een beetje landbouwecoloog heeft ook belangstelling voor wat de boer in zijn schuur heeft staan en wie denkt dat in genoemde landen de landbouw in armetierige economische toestand verkeert, komt bedrogen uit.’ Natuur en een economisch gezonde landbouw kunnen dus best samengaan.
Tot slot: wat kunnen wij van vogels leren? Koks ging te rade bij ‘zijn’ grauwe kiekendieven en grutto’s. Hij rustte ze uit met dataloggers en de resultaten waren spectaculair. Deze vogels wisten feilloos die akkers te vinden van boeren die het anders doen. Boeren die hun bedrijf gezond willen overdragen aan hun kinderen. Meer onderzoek is nodig, het zal een schat aan inzichten opleveren.
Ik zou nog veel meer kunnen schrijven naar aanleiding van Vogels wijzen ons de weg. Mijn kennis is onvoldoende om alles wat Koks schrijft op een weegschaaltje te wegen. Maar het lezen van dit vlammende essay gaf mij inzicht in de gang van zaken in het agricomplex. Het liet me zien dat het neoliberale systeem een cynische vorm van landbouw baarde. Een landbouwsysteem dat een vernietigende uitwerking heeft. Nederland verdient beter. De wereld verdient beter. De boer verdient beter. De natuur verdient beter.
Voor iedereen die nadenkt over de relatie tussen landbouw en natuur een mustread.
Vogels wijzen ons de weg / Ben Koks / KNNV Uitgeverij / als paperback
Alles voor een diervriendelijke tuin Het hele jaar rond de dieren in je tuin welom heten. Met de juiste nestkast, een voederplank, waterschaal of schuilmogelijkheden. Op Vivara.nl vind je een uitgebreid aanbod aan betrouwbare natuurproducten voor in de tuin. |  |