Recensie: Vogels en de liefde, Elvira Werkman

Zoveel vogels, zoveel liefdes. Dat kan het motto zijn van het boek Vogels en de liefde van Elvira Werkman. Binnen de vogelwereld komen vrijwel alle mogelijke ‘huwelijksvormen’ voor. En dat is best verrassend, want wetenschappers gingen er tot voor kort nog van uit dat vogels monogaam waren. Dat blijkt een tikkeltje anders te liggen…

Een predikant in de negentiende eeuw hield zijn parochianen het voorbeeld van de heggenmus voor. De bescheiden leefwijze paste precies bij de Victoriaanse waarden. Toen kon dat nog en slikten de luisteraars het voor zoete koek. Nu klinkt het wat naïef in de oren. Wetenschappelijk onderzoek bracht aan het licht dat bij de heggenmus zo ongeveer alles mogelijk is aan paarpanden: man en vrouw, een man met twee of meer vrouwen, een vrouw met twee of meer mannen. Er zijn legio voorbeelden van vrouwtjes die zichzelf stiekem aanbieden aan buurmannen. Laat de predikant uit de negentiende eeuw het maar niet horen, hij zou zich bij omdraaien in zijn graf…

Wie kiest wie? Ook zo’n boeiend thema waar Elvira Werkman op ingaat in haar bijzonder interessante boek Vogels en de liefde. Kiest het mannetje een vrouwtje of kiest het vrouwtje een mannetje? Hoewel veel nog onduidelijk is, is één ding wel duidelijk: de keuze lijkt niet zomaar willekeurig. Bij sommige soorten gaat het zelfs zo ver dat veel individuen nooit ‘de ware liefde’ vinden en hun hele leven single blijven. Bij kauwen is dat bijvoorbeeld het geval. Die laten zich niet tot een huwelijk dwingen. Veel kauwen leven hun leven zonder ooit te paren. Er moet kennelijk aan bepaalde voorwaarden worden voldaan, wil ‘de vonk overspringen’.

Bij een soort als de merel is het duidelijk wie de broek aan heeft: het vrouwtje. Zij is degene die de partner kiest. En zij besluit of het tot een echtscheiding komt. Zo is er een voorbeeld bekend van een vrouwtje dat haar man vermoordde. De broedsels van hun eerste jaar waren mislukt. Tja, dan moet je er maar een einde aan maken. Overigens zijn ook merels verre van monogaam. Paren buiten de eigen relatie komt veelvuldig voor. Let nog maar eens goed op de merels bij jou in de tuin!

En kijk dan ook meteen maar naar de pimpelmezen. Ook die nemen het niet zo nauw met de huwelijkstrouw. Pimpelmezen leven weliswaar ‘sociaal monogaam’, dat wil zeggen, ze vormen een paartje. Maar ondertussen paren de partners ook volop met andere pimpelmezen.’Topmannen’ kunnen wel dertig jongen bij vier of vijf vrouwtjes verwekken. Topmannen zijn over het algemeen de oudere mannetjes. Die zijn sterker, het zijn echte overlevers.

Polygamie blijkt dus geen vreemd verschijnsel in de vogelwereld. Ook bij bruine kiekendieven komt veelwijverij regelmatig voor. Een man met twee of drie vrouwen is geen zeldzaamheid. Dan moet het mannetje wel een krachtpatser zijn. Hij moet in staat zijn meerdere nesten van voedsel te voorzien. Meer prooien vangen en liefst ook grotere, blijkt een bepalende kwaliteit.

En zo dist Elvira Werkman in Vogels en de liefde allerlei verrassende en ontroerende voorbeelden op. Voorbeelden van veelmannerij, van trio’s, van levenslange trouw, van liefdesverdriet, van homostelletjes en homoseksueel gedrag, van adoptie van jongen en van bijzonder gedrag dat je vrijwel uitsluitend kunt interpreteren als genegenheid. En nog veel meer. Vogels blijken geen robots en steeds meer wetenschappers zijn ervan overtuigd dat ook vogels emoties kennen en soms dingen doen voor de lol. Seks voor de lol, het blijkt geen exclusief menselijk verschijnsel.

Vogels en de liefde vind ik een boeiend boek over een vernieuwend thema. Het is ook een leuk en toegankelijk geschreven boek. Elvira Werkman deelt talloze liefdesweetjes over tientallen vogels.  Wetenschappers vertellen beeldend over hun onderzoek naar gedrag van vogels. Een boek dat het verdient om opgepakt te worden door een groot publiek.

Vogels, het zijn net mensen. Of is het misschien andersom?

Vogels en de liefde / Elvira Werkman / KNNV Uitgeverij / gebonden