Vogels en cultuur, al tienduizenden jaren een interessant verbond. Ongeveer 40.000 jaar geleden krasten en schilderden onze voorouders de vroegst bekende afbeeldingen van vogels in en op de rotsen. De tijd schreef voort en onze kijk op de natuur en op vogels ontwikkelde zich. Ornitholoog en emeritus professor of biological sciences Roger J. Lederer stelde het imposante kunstboek Vogels samen waarin hij de werken van veertig kunstenaars die door vogels gefascineerd waren bespreekt. Het centrale thema: welke effecten heeft ornithologische kennis en onze veranderende houding ten opzichte van vogels op de ontwikkeling van de kunst.
Egyptenaren, Grieken en Indianen hadden één ding gemeen: ze beeldden vogels af op allerlei voorwerpen. De Egyptenaren gaven hun goden zelfs de gedaante van vogels mee. Ook in de oude geschriften die samen de Bijbel vormen, spelen vogels vaak een prominente rol. Volop verering van vogels dus over de hele aardbol.
Uit het jaar 1245 stamt het eerste bekende Europese boek dat illustraties van vogels bevat: De arte venandi cum avibus (Over de kunst om met vogel te jagen) oftewel ‘Het Valkenboek’. Het Buch der Natur uit omstreeks 1480 is het eerste natuurwetenschappelijke boek waarin vogels vogels zijn afgebeeld. Vanaf het moment dat de boekdrukkunst is uitgevonden gaat het snel. Steeds meer onderzoekers publiceren hun bevindingen, vaak geïllustreerd met de mooiste afbeeldingen. Tijdens de Renaissance verschenen tal van schilderijen van realistisch uitziende vogels, nog wel in een onnatuurlijke omgeving. Vaak zijn het schilderijen van jachttafels. Een tafel die overdekt is met dode vogels die aanstonds verwerkt gaan worden in een Bourgondische gerecht.
Eind 17e eeuw verschijnt de eerste vogelveldgids van Francis Willughby en John Ray waarin ze een nieuwe manier om vogels te classificeren voorstellen, namelijk meer door observatie en nauwkeurige beschrijving. Het is een opmaat naar komende eeuwen waarin het classificeren van vogels (maar niet alleen vogels) op grote belangstelling mag rekenen.
Kennis van de natuur en van vogels werkten door in de kunsten. En ook de verbetering van fotografische en druktechnische mogelijkheden speelden daarbij een rol. Maar het was ‘pas’ in 1934 dat de eerste vogelgids verscheen, en dat is nog altijd een befaamde gids: de Field Guide to the Birds van Rotyer Tory Peterson. De Petersons bleek een mijlpaal in de vogelschilderkunst. Peterson koos voor een stijl die vogels weergang zoals ze werkelijk zijn en op een formaat dat voor veldgidsen nog altijd gangbaar is.
Tot zover de inleiding.
De tien volgende hoofdstukken in Vogels. De veranderende kijk op vogels in de kunst beschrijven elk een belangrijke periode voor de ontwikkeling van de kunsten. Sterke kleuren en expressieve detaillering, daar staat de Vlaamse/Nederlandse barok om bekend. Peter Paul Rubens en Jan Brueghel de Oude zijn de meest bekende kunstschilders uit de periode, met Frans Snyders als de meest vooraanstaande dierenschilder (hij werkte uitgebreid met Rubens samen). Ook Carel Fabritius, leerling van Rembrandt, komt ter sprake. Wie kent Het puttertje niet?
Op de schilderijen van Frans Snyders komt de patrijs het meeste voor, lees ik. Op sommige van zijn werken neemt de knobbelzwaan een centrale plek in. Symbool voor puurheid en reinheid?De kleurrijke schilderijen van Snyders spreken tot de verbeelding. Kijk naar het schilderij Vogelconcert met de kleurrijke verscheidenheidaan vogels afgebeeld rond een uil als concertmeester met een partituur. Snyder hanteerde zijn kwasten met fijne precisie. Carel Fabritius staat met Het puttertje in een traditie die begint in de renaissance die minstens 446 religieuze werken voortbracht waarop putters voorkomen, meestal in de handen van het Christuskind. Vergeleken met de religieuze kunst lijkt Het puttertje behoorlijk geseculariseerd. Op dit prachtige schilderij komt geen enkele verwijzing naar een religieus voorwerp of geloofsthema voor, totdat ik de tekst van Lederer wat beter lees. Het puttertje zelf wordt geassocieerd met het lijden en sterven van Christus. Zo bezien is Het puttertje dus een door en door religieus werk. Kijk vooral ook naar de schilderijen van Melchior d’Hondecoeter, ook een Hollandse kunstschilder, destijds kennelijk de enige schilder in de Nederlanden die vogels zag als levende wezens met gevoelens.

Tijdvakken die volgen zijn bijvoorbeeld de periode 1626-1716 waarin de werken van vroege Engelse kunstenaars worden besproken. En dan een ruim tijdvak van 1680 tot 1806 waarin het onderzoek naar de natuur echt op stoom komt. De werken van Mark Catesby, George Edwards en Aert Schouman worden besproken. Wetenschappers kregen steeds meer grip op de werkelijkheid en kunstenaars voorzagen in een later tijdvak hun tekeningen en afbeeldingen van aantekeningen. Ik kom de naam van Thomas Bewick tegen. Het kan haast niet anders dan dat de kleine zwaan (Engelse naam: Bewick’s Swan) zijn naam aan deze kunstenaar te danken heeft. Vanaf dit moment werden vogels in hun biotoop afgebeeld. Alweer een tijdvak verder zien we dat de afbeeldingen steeds accurater worden en een naam die daarbij genoemd moet worden is die van John James Audubon (1785-1851). Wie zijn tekeningen bekijkt, komt nog altijd onder de indruk van de nauwkeurigheid, de natuurgetrouwheid én de frisheid. Elisabeth Gould wordt genoemd. Zij is waarschijnlijk de tweede vrouw die illustraties voor vogelboeken maakte en die de eerste vrouw (Elizabeth Albin) naar de kroon steekt qua bekendheid. Gould verzorgde enkele ornithologische werken in Charles Darwins The Zoology of the Voyager of H.M.S. Beagle. Een tekening van groene spechten met daarbij haar persoonlijke aantekeningen staat symbool voor deze periode.
Ik maak een sprong naar de twintigste eeuw. Vogels zijn geen symbolen meer of voorspellers van gebeurtenissen zoals in vroeger eeuwen. En zo is ook de vogelkunst niet meer zozeer symbolisch, maar gewoon aantrekkelijk. De meeste kunstwerken zijn simpelweg mooi om te zien. Of ze worden gebruikt in veldgidsen of om andere natuurboeken te illustreren. Denk aan Lars Jonsson, ornitholoog en vogelschilder die al jong furore maakte. En dat tot eind van de twintigste eeuw vogeltekeningen voor sterke verbetering vatbaar waren, merkte de bekende kunstenaar David Allen Sibley op. Hij ontdekte in de jaren tachtig en negentig dat de toen beschikbare vogelgidsen niet alle verenkleden toonden die vogels konden hebben. En zo begon hij aan zijn huzarenklus, namelijk ‘de Sibley’, de meest gedetailleerde en volledige vogelgids die ooit in de Verenigde Staten is gepubliceerd met de beschrijving van 810 soorten en 6.600 gedetailleerde schilderingen die mannetjes, vrouwtjes, onvolwassen vogels en zomer- en winterkleed laten zien. Navolgende herdrukken werden alleen maar uitgebreider.
Het kunstboek Vogels. De veranderende kijk op vogels in de kunst toont zelfs aan mij, niet bepaald een kunstkenner, op overtuigende en begrijpelijke wijze de ontwikkeling van de veranderende kijk op vogels in de kunst aan. De eerste schilderijen beelden vogels af op tafels, dode vogels die aanstonds verorberd worden. Allengs worden de afbeeldingen natuurgetrouwer, de vogels gaan leven (letterlijk: ze worden levend afgebeeld), later worden de vogels afgebeeld in hun habitat en delen de kunstenaars hun observaties en overwegingen met de kijker en lezer. Tot in het heden perfectioneren kunstenaars onze kijk op vogels met het oog op de ontwikkeling van veldgidsen. Pragmatische kunst noemt Roger J. Lederer hedendaagse schilderingen en tekeningen van vogels. De weelderige en indrukwekkende afbeeldingen in dit boek tonen vogels in hun natuurlijke staat. Hoe echter transformeren postmodernistische kunstenaars en de post-postmodernisten vogels op hun (digitale) doeken? Dat is een vraag die ik graag aan de auteur zou voorleggen. Een vraag die ik Roger J. Lederer graag zou willen voorleggen is: hoe zal het de vogels vergaan in de kunsten van de komende decennia?
Vogels. De veranderende kijk op vogels in de kunst van Dr. Roger J. Lederer is een imposant boek over de veranderende kijk op vogels in de kunst. Wie geïnteresseerd is in vogels én in cultuur, die zal dit boek een ereplaats geven in de boekenkast. Prachtig uitgegeven en volgens mij ook op een interessant moment, namelijk nu je de tentoonstelling Vogelpracht nog kunt bekijken in het Teylers Museum (te zien tot en met 9 januari 2022). Ook al zo kleurrijk.
Vogels. De veranderende kijk op vogels in de kunst / Dr. Roger J. Lederer / Uitgeverij Noordboek / als hardcover
De beste verrekijkers voor vogelaars
De beste verrekijkers in de prijsklasse tot EURO 300,00 | ||
Goede en betrouwbare verrekijkers voor beginnende vogelaars en voor mensen die niet te duur uit willen zijn. | ||
1. Vortex Diamondback HD 10x42 ![]() | Ligt heerlijk in de hand. Helder beeld, ook bij weinig licht. Volledig multi-coated lenzen | |
2. Bynolyt Stork WPR 10x42 DCF | Een slank en elegant instapmodel. Laag gewicht. Haarscherp beeld en ook verkrijgbaar als 8x42. | |
3. Kowa SVII 10x42 ![]() | Lichtgewicht allround verrekijker. Volledig multi-coated lenzen. | |
De beste verrekijkers in de prijsklasse tot EURO 750,00 | ||
Verrekijkers die net een stapje verder gaan in gebruikte materialen, afwerking en gebruikscomfort. | ||
1. GPO Passion ED 10x42 ![]() | Hoogwaardig ED glas. Ligt zeer prettig in de hand. Goede beeldkwaliteit, ook als het minder licht is. De makers hebben hun sporen verdiend bij Zeiss. | |
2. Bynolyt Yellowbird 8x42 ![]() | Zeer scherp en lichtsterk beeld. Zeer prettig gebruikscomfort. Relatief lichte verrekijker. | |
3. Hawke Frontier EDX 10x42 | Een hoogwaardige verrekijker voor de allround natuurliefhebber. Hoogwaardige coatings en prisma's. Lichtsterk met een hoog gebruikscomfort. Ook verkrijgbaar als 8x42. | |
De beste verrekijkers in de prijsklasse tot EURO 1.500,00 | ||
Topverrekijkers die qua afwerking en gebruikte materialen je nog een stap verder brengen. | ||
1. GPO Passion HD 10x42 ![]() | Scherp van rand tot rand. HD glas en meerdere coatings en dus een briljant beeld. Zeer natuurgetrouwe kleuren. | |
2. Leica Trinovid HD 10x42 ![]() | Robuust en lichtvan gewicht. Haarscherp beeld en briljant beeld. Zeer nauwkeurig scherpstellen. | |
3. Swarovski CL Companion 8x30 | Een van de beste verrekijkers van dit moment. Hoogwaardige materialen en coatings. Heerlijk lichtgewicht. | |
De beste verrekijkers in de prijsklasse vanaf EURO 1.500,00 | ||
Dit zijn de Ferrari's onder de verrekijkers! | ||
1. Swarovski NL Pure 10x42 ![]() | De nieuwe reeks topkijkers van Swarovski. Levert nog meer kijkgemak, helderheid, lichtheid, contrast en stabiliteit op. En met een gezichtsveld van 133 meter is dit model onovertroffen. De ab-so-lu-te topkijker van dit moment! | |
2. Leica Noctivid 10x42 ![]() | Het paradepaardje van Leica waarmee je razendsnel en super precies scherp stelt. | |
3. Zeiss Victory T*SF 8x42 ![]() | Het topmodel van Zeiss dat niet alleen een fantastisch beeld oplevert, maar ook nog eens heerlijk in de hand ligt, weet ik uit ervaring. En het gezichtsveld van 148 meter is ook absoluut top. Een geweldige verrekijker! |
Duurzame producten voor de vogels in je tuin Het hele jaar rond de vogels in je tuin welkom heten. En zeker in de herfst en de winter! Met verantwoorde producten zoals vogelvoer en nestkasten om in te schuilen. Op Vivara.nl vind je een uitgebreid aanbod aan betrouwbare natuurproducten voor in de tuin. |