Aan het rijtje natuuratlassen kan weer een nieuw deel worden toegevoegd: de Visatlas van Nederland. Die kon natuurlijk niet achterblijven bij de Vogelatlas van Nederland en de Atlas wilde bomen en struiken. En dat is op zichzelf niet vreemd, want, schrijven de auteurs in de inleiding: ‘Nederland is één van de waterrijkste landen van Europa. […] Ons land vormt een belangrijke toegangspoort voor de trekvissen die vanuit zee tot wel honderden kilometers stroomopwaarts zwemmen om zich voor te planten en op te groeien.’ In deze atlas vind je alle informatie over de vissen die in ons land voorkomen, over hun leefgebieden en de bescherming ervan.
Een visatlas kan niet zonder inleidende hoofdstukken. Want hoe inventariseer je nu precies vissen? Zowel vrijwilligers als beroepskrachten doen onderzoek naar de vispopulaties in ons land. Vangsten met schepnet, kruisnet en hengel worden geregistreerd en in kaart gebracht. Dat zulk onderzoek groot nut kan hebben, blijkt wel op mijn geboorte-eiland Tholen. Door kruisnetmonitoring ontdekte men dat bij gemaal De Noord achter Sint-Maartensdijk (ik heb daar veel zeepieren gestoken om te verkopen voor zeeaas; ik heb dat zelfs een keer moeten bekopen met een bekeuring wegens te dicht onder de kant steken), heel veel glasaal lag te wachten om de polders in te zwemmen alleen: de deur was hermetisch afgesloten. Een nieuwe vismigratievoorziening geeft u vrije doorgang voor de glasaaltjes. Dat is toch prachtig?
Hoofdstuk 3 gaat in op de indeling van soorten. Het indelen kan op verschillende manieren. Indelen kan gebeuren op uiterlijke kenmerken en verwantschappen en op de ecologie zoals bijvoorbeeld de leefgebieden, het substraat waarop de vissen zich voortplanten of het voedsel dat ze eten. Het levert een keur aan indelingen op die elk van waarde zijn. Want je kunt dan wel de wateren waarin de vissen leven van optimale kwaliteit houden, als vervolgens door allerlei oorzaken de paaigronden worden verwoest, dan help je de vissenpopulaties alsnog om zeep. Zo maken de auteurs van de Visatlas van Nederland onderscheidt tussen Plantpaaiers, Grindpaaiers, Paaiers in een nestholte, Paaiers op een variabel substraat en Vissen die in zee paaien. De uitgebreide en diverse tabellen delen de vissen op allerlei manieren in.
Het is trouwens goed om op te merken dat de Visatlas van Nederland alle 80 vissoorten beschrijft die voorkomen in zoete en minder zoete (brakke) wateren maar niet de vissen die in zee leven (met uitzondering van vissen die een deel van hun leven in zee brengen).
In het vierde hoofdstuk worden alle 80 soorten beschreven en afgebeeld. De opmaak van de pagina’s doet me denken aan de opmaak van de pagina’s in de Vogelatlas van Nederland. Twee pagina’s per soort, een paar foto’s, een verspreidingskaartje en de tabellen die aangeven in welke wateren en in welke provincies de soort voorkomt.
Zo zie ik op het verspreidingskaartje van de rietvoorn dat deze praktisch in heel Nederland voorkomt. Deze soort heeft een voorkeur voor stilstaande tot langzaam stromende, helderen en plantenrijke wateren. Helaas liepen populaties vanaf halverwege de vorige eeuw terug door afname van waterplanten, maar trad er sinds het einde van diezelfde eeuw een herstel in. Waarschijnlijk door de verbetering van de waterkwaliteit. Het is een populaire sportvis, zo luidt de laatste regel van de beschrijving.
De zonnebaars echter, komt vooral in het zuidoosten van Nederland voor. Deze exoot komt oorspronkelijk in Noord-Amerika voor, maar werd eind 19e eeuw naar Europa geïmporteerd als siervis. In de afgelopen 20 jaar groeide de populatie mede doordat mensen overtollige zonnebaarzen in de natuur uitzetten. Deze soort staat op de Europese Unielijst van verboden exoten en mag niet meer in Nederland worden gekweekt en verkocht. Vissers zullen daar geen traan om laten, want de zonnebaars is niet van belang voor de beroeps- en sportvisserij.
In de afsluitende hoofdstukken gaan de auteurs in op de kwaliteit van de waternatuur en herstelmaatregelen van deze natuur. In het derde kwart van de 20e eeuw bereikte de watervervuiling haar dieptepunt. Gelukkig wordt sinds de jaren zeventig gewerkt aan verbetering van de waterkwaliteit en herstellen vispopulaties zich, hoewel niet alle soorten erop vooruit gaan. De paling heeft het nog altijd zwaar. En helaas zijn met de waterzuivering lang niet alle problemen de wereld uit. Steeds hogere watertemperaturen als gevolg van klimaatverandering en lozen van opgewarmd koelwater eisen hun tol. Hittegolven zijn funest voor vissen die in ondiepe wateren leven. Maar ik lees ook over de aanleg van vistrappen, van het herstel van beken en kleine rivieren en de aanleg van natuurvriendelijke oevers. Trekvissen die van zee naar het binnenland migreren, hebben het echter nog moeilijk. Niet gek als je alleen al kijkt naar de situatie in de Maas met zijn zeven stuwen en twee waterkrachtcentrales. Zoet- en zoutovergangen van Haringvlietdam en Afsluitdijk zullen hopelijk vruchten afwerpen waar ook een soort als de bot van kan profiteren.
Vis is niet alleen voedselbron. Vis is ook natuur. En vooral ook: onderdeel van ecosystemen die soms fragiel zijn. Het probleem van de vis en de onderwaternatuur is echter dat deze natuur zo weinig zichtbaar is. Landbewoners als ons mensen zien het water golven, maar realiseren zich niet dat onder water er minstens zo spannende en fraaie natuur te vinden is als boven water. Alle reden dus om de onderwaternatuur te beschermen en daarover lees je in hoofdstuk zeven.
De Visatlas van Nederland lijkt me een onmisbaar boek voor elke visliefhebbers. Voor sportvissers, beroepsvissers, voor natuurliefhebbers met een passie voor bewoners van onze zoetwatergebieden. En natuurlijk voor iedereen die betrokken is bij beheer van watergebieden. Want dat een waterplas iets meer is dan een kom vol golvend water, dat moge duidelijk zijn. Steek je hoofd onder water en je ontdekt een wonderlijk mooie wereld die wordt bewoond door even merkwaardige als fascinerende wezens die het beschermen meer dan waard zijn.
Visatlas van Nederland / Ravon / Noordboek Natuur / als hardcover
Mijn tips voor natuurbeleving en vogels kijken
Met deze tips beleef je de natuur nog intenser en komen de vogels letterlijk dichterbij:
 | (voor elk budget de drie beste opties) |
 | (héél véél keuze, en zelfs met geheel contactloos verblijf en dus veilig!) |
 | (voor elk budget een paar opties) |
 | (per provincie gesorteerd) |
 | (aantrekkelijke planten voor vogels, vlinders en andere insecten) |
 | (lees hier mijn tips om spechten, mezen en roofvogels naar je tuin te lokken) |
 | (mijn persoonlijke top tien) |