Denk niet dat de mensheid pas in de twintigste eeuw proper begon na te denken. Onze wijsheid stoelt op wijsheid die in de loop van millennia is opgebouwd. Zo dachten de Romeinen al na over bijen houden. Vergilius (70-19 voor Christus) is een van de bekendste Romeinse dichters. Deze boerenzoon had oog voor de bijen die op de landerijen werden gehouden. En schreef er een levendig gedicht over dat nu opnieuw is vertaald met als titel Vergilius’ bijentuin.
Marguerite Prakke heeft dit bijzondere leerdicht over de bijenteelt vertaald en voorzien van een inleiding. Het belang van bijen was voor de Romeinen en Grieken groot. Honingbijen waren de enige bron van suiker. En honing was niet alleen een lekkernij, het was ook gezond, zo meende men. Het was een hemels geschenk, de goden waardig. En de mensen niet minder. Welsprekende mensen werden merkwaardige zaken toegeschreven. Dat een zwerm bijen boven hun wieg kwam vliegen en honing in hun mond druppelden, bijvoorbeeld.
Het leerdicht Vergilius’ bijentuin is een stuk uit het lange gedicht van Vergilius Georgica. Dit is een leerdicht over het boerenbedrijf. In de Oudheid werd een boodschap vaak overgebracht als leerdicht, vandaar de ietwat merkwaardige vorm van de tekst. In de Georgica lees je dan ook hoe je de aarde moet bewerken. Wat er uit de aarde groeit en welke dieren zich vrij over de aarde bewegen. Het vierde thema is de bijenteelt. Dat de geschriften van Vergilius de geschiedenis hebben overleefd, is te danken aan de populariteit van Vergilius bij filosofen en wetenschappers na hem. Augustinus, Dante en de schilder Jan van Eyk haalden Vergilius maar wat graag aan in hun werk. Dat zijn werk altijd in de belangstelling bleef staan, dankt Vergilius aan de talloze monniken die zijn werk overschreven en bewaarden in hun kloosterbibliotheken. Marquerite Prakke gaat in de boeiende en uitgebreide inleiding in op allerlei facetten van Vergilius’ bijentuin. Voor wie zich interesseert voor klassieke teksten is dit een interessante tekst.
Het hart in Vergilius’s bijentuin wordt natuurlijk gevormd door het leerdicht zelf. Je leeft hoe Vergilius schrijft over de bijenwoning, bijen die aan het werk zijn, zwermen, drachtplanten, honing, de angel, over ziektes en gevaren en de figuur Aristaeus. Het leerdicht is geschreven in zogenaamde dactylische hexameters. Wil je weten wat dit precies betekent, dan lees je de toelichting over de vertaling maar. Ik ben geen classicus, laat staan een taalwetenschapper. Meestal lees ik snel over dit soort moeilijk taalgebruik heen. Komt erop neer dat dit een klassieke vorm van dichten is. Die echter maar lastig over te zetten is naar het Nederlands. Verwacht dus geen rijmdicht á la ons amateuristische rijmelarij voor Sint. Vergilius’s bijentuin leest als een klassiek verhaal. Bijvoorbeeld over de zwermen:
Zwermen
Zwermen ze uit om oorlog te voeren – want er ontstaat vaak
ruzie tussen twee koningen die onrust teweegbrengt –
dan merk je uit de verte direct de opgewonden
strijdlust in het volk; ook tot de achterblijvers
dringt het oorlogskabaal door van ruw metaalgekletter,
een afgebroken geluid is te horen als van een klaroenstoot.
Haastig dringen ze samen, trillen met hun vleugels,
scherpen de angels met hun kaken en spannen hun spieren.
In dichte drommen stellen zij zich op rond hun koning
tot in zijn tent en tarten met fel gegons de vijand.
Nu ontdek je meteen hoe anders de Romeinen dachten over de centrale figuur in het bijenvolk. Na de uitvinding van de microscoop ontdekte men dat de centrale bij geen mannelijk figuur was, maar een vrouwelijk. Geen koning dus, maar een koningin!
Heb je een beetje gevoel voor klassieke teksten, dan is Vergiliuis’bijentuin een verrassend mooie tekst. Ben je ook nog eens imker, dan krijg je na het leerdicht ook nog eens een cursus bijenhouden bij de Romeinen. Ben je ervan overtuigd dat de Romeinen een betere methode hanteerden om bijen te houden, volg dan de aanwijzingen in dit hoofdstuk.
Na het lezen van Vergilius’s bijentuin snap ik wel waarom Jan Dommerholt (voorzitter van de Nederlandse Bijenhouders Vereniging) zo opgetogen schrijft over de vertaling. Er is grote waardering voor de woorden van ontzag die Vergilius wijdt aan de bijen. En sommige zaken heeft die ouwe Romein heel goed gezien. Zo schrijft hij al over het belang van de juiste bloemen, bloeiende cultuurgewassen, bomen en struiken. ‘Werk hard, zegt Vergilius, om overal, ook op minder geschikte grond, bloemen te laten bloeien en vrucht te doen dragen,’ Wij zouden zeggen: werk hard aan drachtverbetering.
Imkers, classici, historici en een ieder die zich interesseert voor klassieke teksten, verlustig u aan de koninklijke vertaling en uitvoering van Vergilius’s bijentuin. Prachtige kleurenplaten verfraaien het boek. Dat Vergilius leerdicht over de bijen velen mag inspireren tot het gaan houden van bijen.
Vergilius’ bijentuin / vertaling en inleiding door Marguerite Prakke / Uitgeverij Natuurmedia / paperback
