Dat de natuurwaarden in ons land sterk onder druk staan, zal niemand zijn ontgaan. Maar er zijn daarnaast allerlei natuurkwesties die de gemoederen soms hoog doen oplopen. Wat moet je daar als natuurorganisatie mee? En als moeilijke beslissingen onontkoombaar zijn, hoe leg je dat dan uit aan je achterban? En nog belangrijker: hoe dien je als natuurorganisatie de belangen van de natuur het best? Marc van den Tweel was acht jaar lang algemeen directeur van Natuurmonumenten. Hij liet bij zijn afscheid het boek Uit balans na dat de ondertitel meekreeg: werken aan natuurbescherming in Nederland. Hij schreef het met Bjørn van den Boom, hoofd public affairs bij dezelfde vereniging. Voor elke beleidsmedewerker die iets met de natuur heeft, denk ik een belangrijke uitgave. En ook voor elke natuurliefhebber die wil weten met welke dilemma’s natuurbeschermers te maken krijgen.
Zoveel harten, zoveel zinnen. Dat blijkt ook, en zeker, wanneer je mensen vraagt hoe we met de natuur om moeten gaan. De één geniet van de damherten in de Amsterdamse Waterleidingduinen, maar de ander ziet vooral de schade die deze dieren aanrichten in het fraaie natuurgebied. Net buiten mijn woonplaats zie ik mensen genieten van de jonge grauwe ganzen die nu massaal de weilanden en moerasgebieden bevolken, maar ik zie vooral een leger aan grauwe ganzen dat de rietvelden waarin de purperreigers broeden kaal graast. Gaat een natuurorganisatie over tot bestrijden van de te grote populaties herten of ganzen, dan overlaadt een deel van het publiek de organisatie met hete pek. Dat levert soms even cynische als hilarische pennenvruchten op. Neem bijvoorbeeld het anti-jachtboek In een groen knollenland van Bibi Dumon Tak dat ik pas besprak. Hoewel Bibi in haar boek niet tekeer gaat tegen natuurorganisaties, zal het duidelijk zijn dat zij de bestrijdingsactiviteiten niet ziet zitten. Of neem het heerlijk cynische boek Kerken van goud, dominees van hout van roofvogelexpert Rob Bijlsma dat ook ingaat op het ingrijpen van van natuurorganisaties in de natuur. Mijn recensie geheel in geest met dit boek leverde me zowaar een aardige discussie op Twitter op met een boswachter. Na het lezen van Uit balans kan ik diens reactie(s) wat beter begrijpen.
Waar gaat het in Uit balans om? Eigenlijk gaat het op alle actuele dilemma’s in die momenteel spelen in natuurbeschermend Nederland. Het gaat in op meningen van experts. Waarbij de ene expert het laissez-faire principe hanteert, oftewel: niet ingrijpen, laat de natuur ongehinderd zijn gang gaan in natuurgebieden, en de andere expert juist zweert bij ingrijpen en gebieden inrichten met het oog op kwetsbare en bedreigde flora en fauna. Iemand als David Attenborough prijst de efficiëncy van de Nederlandse landbouwsector en past dat in zijn idee in dat we landbouw en natuur uit elkaar moeten trekken en de landbouw nóg intensiever moeten maken. Alleen zo kunnen we grote natuurgebieden creëren, volgens hem. Daar staan anderen tegenover die juist vinden dat de landbouw minder intensief moet worden ingericht, en meer met de natuur moet opereren. Terecht merken de auteurs op (mijns inziens) dat voor hen de eerste optie géén optie is. Onze hebzucht en dadendrang zal in die optie ertoe leiden dat de landbouw niet alleen meer chemie (lees: bestrijdingsmiddelen) zal inzetten, maar ook de druk op de resterende natuur zal opvoeren. En als we iets tekort komen in ons land, dan is het wel natuur.
Ons land is op veel lijstjes wat de natuur betreft het slechtste jongentje in de Europese klas. Niet gek, want linkse én rechtse partijen hebben in ons politieke bestel een ronduit ambigue relatie met de natuur. En achtereenvolgende kabinetten? Het traineren van wetgeving die de natuurwaarden positieve impulsen moet geven, lijkt tot kunst te zijn verheven. En wat het merkwaardige daarvan is: dat traineren kost de samenleving miljoenen euro’s. Ik las over een lachwekkend onderzoek dat luttele miljoenen moet hebben gekost, maar waartoe de Tweede Kamers (of het kabinet, dat ben ik even kwijt) heeft besloten. De onderzoeksvraag: wat als we de Noordzee zouden leegvissen en die vissen in het Haringvliet zouden kieperen zodat we de Haringvlietdam niet op een kier hoeven te zetten? Wat zou het effect daarvan zijn? Ik mag hopen dat elke bioloog het antwoord ook zonder dat geldverslindende onderzoek wel weet: dat vrijwel al die vissen direct het loodje zouden leggen. Ik kan haast niet geloven dat een kabinet of de Tweede Kamer opdracht voor zo’n belachelijk onderzoek geeft.
En wat doen we met al die natuurminnende lieden, waarvan ik er eentje ben? Hoe voorkomen we dat de druk op de natuur te groot wordt? Kan het wel, een mountainbikeroute door een natuurgebied? En hoe lang kunnen we honden tolereren in onze natuurgebieden? Kort door de bocht zou je kunnen redeneren: zo min mogelijk mensen in de natuurgebieden toelaten en zeker géén honden. Maar natuurorganisaties moeten ook werken aan draagvlak onder de bevolking. Geen draagvlak, geen (financiële) poot om op te staan. Op termijn betekent dat: einde oefening. Nu schrijven Marc van den Tweel en Bjørn van den Boom vooral vanuit het perspectief van Natuurmonumenten. Ze laten zien dat recreatie en natuurbescherming vanaf het eerste moment onderdeel uitmaken van het beleid van de vereniging. Wie klaagt over recreanten in de natuur en dat dat niet past bij een organisatie als Natuurmonumenten, die moet bedenken dat deze combinatie tot het dna van de vereniging hoort. En met reden, zo leggen beide auteurs op duidelijke en besliste wijze uit.
Windmolens, recreatie, landbouw, bomenkap, woningbouw, het verbinden van be. langrijke natuurgebieden, politieke processen, communicatie met de eigen achterban, het maken van keuzes tussen verschillende opties die valide lijken, het aangaan van onvermoede partnerships met commerciële partijen, het toestaan van jacht in natuurgebieden, het ontwikkelen van boerenlandnatuur en veel meer beleidsmatige kwesties komen in Uit balans aan de orde. Anders dan de cynische (maar wat mij betreft wel hilarisch geschreven boeken) die ik hierboven al noemde, is Uit balans een uiterst keurige en afgewogen boek. De auteurs doen hun best om de dilemma’s waarmee zij te maken hebben en hadden, te benoemen. Ze bieden oplossingen om deze dilemma’s op te lossen.
Eén ding moet duidelijk zijn: iedereen die bij een natuurorganisatie werkzaam is, doet dat met hart voor de natuur. Dat zij soms moeilijke of zelfs onmogelijke keuzes moeten maken, maken de auteurs duidelijk in hun boek. Dat het dan belangrijk is om achterban en samenleving op een goede manier te informeren, maken ze ook helder. Draagvlak creëren vergt overtuigende communicatievormen. Hopelijk lezen veel mensen dit boek. En zo niet, dan rap deze informatie ook digitaal publiceren. Want het grote publiek, dat wandelt niet (alleen) door de natuur, maar het surft elke dag vaak urenlang over het wereldwijde web.
Uit balans / Marc van den Tweel en Bjørn van den Boom / Uitgeverij Noordboek / als paperback en als e-book
Mijn tips voor natuurbeleving en vogels kijken
Met deze tips beleef je de natuur nog intenser en komen de vogels letterlijk dichterbij:
 | (voor elk budget de drie beste opties) |
 | (héél véél keuze, en zelfs met geheel contactloos verblijf en dus veilig!) |
 | (voor elk budget een paar opties) |
 | (per provincie gesorteerd) |
 | (aantrekkelijke planten voor vogels, vlinders en andere insecten) |
 | (lees hier mijn tips om spechten, mezen en roofvogels naar je tuin te lokken) |
 | (mijn persoonlijke top tien) |