Uilen en roofvogels staan symbool voor allerlei tegengestelde zaken. In de ene cultuur staat de uil bijvoorbeeld symbool voor wijsheid en bedachtzaamheid, terwijl men in andere culturen massa’s demonen rond de uil zag vliegen. Gelukkig leven de meeste mensen ondertussen wel met het besef dat roofvogels en uilen zeer het beschermen waard zijn. De vogels spreken velen tot de verbeelding. Alle reden om eens kennis te maken met alle roofvogels en uilen die in Europa leven.

In een inleidend hoofdstuk gaan de auteurs in Uilen en roofvogels van Europa op zoek naar de verre voorouders van de uilen en roofvogels. Recent onderzoek door moleculaire biologen leverde een stamboom voor alle vogels op met een zijtak die zich al snel in drie nieuwe takken splitst. Op de eerste zijtak zitten de roofvogels, op de tweede de uilen en op de derde spechten, scharrelaars en neushoornvogels. Verrassend genoeg zitten de valken op een heel andere tak. De stamboom splitst bij de korte zijtak namelijk in twee volgende takken. Op een daarvan zitten de valken, op de andere de papegaaien en zangvogels. Valken zijn in dit model dus meer verwant met zangvogels dan met havikachtige roofvogels en uilen. Wie had dat gedacht? Overigens meldt dit fraaie overzichtswerk niet dat uilen meer verwant zouden zijn aan gierzwaluw en nachtzwaluw dan aan roofvogels. Dat las ik dan weer wel in het handboek Uilen van Europa van Theodor Mebs.

Ronduit interessant is het hoofdstuk over de uilen. Het gehoor van de uil komt uiteraard voorbij. Ook dat uilen hun kop veel beweeglijker kunnen bewegen dan andere dieren met een verbluffende draaiing van 270 graden. Probeer dat een uil vooral niet na te doen! Maar uilen worden ook bestudeerd door producenten van ventilatoren en vliegtuigen. ‘Geluidsloos vliegen is voor deze dieren van levensbelang,’ vertelt Ennes Sarradj van de Brandenburgische Technische Universiteit. Een eigenschap die deze onderzoekers graag willen onderzoeken om er hun voordeel mee te doen bij de ontwikkeling van hun producten.

De relatie tussen uilen en mensen in de loop van de geschiedenis kun je op zijn minst ambivalent noemen. Een ontmoeting met een uil betekende in de ene cultuur het goede, terwijl hetzelfde dier in een andere cultuur de brenger was van allerlei onheil. Het zal wel iets te maken hebben gehad met hun huilende roep die kilometers ver door het duister weerklinkt. Woon je alleen in een bos dan rijzen je haren te berge als zo’n dier begint te roepen. En Italië had men het niet zo op de doordringende blik van de uil. Die zou je zelfs kunnen doden! In welk een duisternis leefden onze voorouders toch. Lange tijd heerste er in Europa het hardnekkige bijgeloof dat een levend aan de schuurdeur gespijkerde uil de boerderij tegen brand en onheil kon beschermen. Dat één kerkuilengezin in een broedseizoen wel drieduizend muizen opvreten wist men toen kennelijk nog niet.

Ook in de twintigste eeuw ging het roofvogels en uilen niet voor de wind. Stroomstoten van bovenleidingen van spoorwegen, verkeer en loodhagel vormen reële bedreigingen. Jagers beschouwen roofvogels als concurrent. Duivenmelkers hebben het niet op havik of slechtvalk. Zo was de oehoe in Duitsland bijvoorbeeld nagenoeg uitgestorven. Door herintroductie is de stand weer opgekrabbeld.

En dan de roofvogels. Die zijn niet minder imposant dan uilen. De krachtige haaksnavels, de nietsontziende klauwen en de scherpe ogen oogsten veel ontzag. Allerlei facetten als nestgedrag, voedsel en de jacht worden helder beschreven. Er wordt uitgebreid ingegaan op de relatie tussen de mens en roofvogels. Gif blijkt een van de grootste bedreigingen te zijn (geweest). De dode lente als gevolg van het bestrijdingsmiddel DDT herinneren zich nog veel mensen. Pas onder grote druk werd het gebruik van dit verdelgingsmiddel verboden. Helaas zien we daarna nog altijd dezelfde reflexen: producenten ontkennen de enorme milieuschade als gevolg van bestrijdingsmiddelen en politici en burgers weigeren hun verantwoordelijk te nemen. Met enorme milieuschade en veel dode roofvogels tot gevolg. Iets dergelijks gaat op voor het gebruik van lood in hagel. Jagers schieten elk jaar tonnen aan lood het milieu in. Minuscule loodfragmenten komen terecht in prooidieren. Roofvogels als steenarend en gieren krijgen te hoge hoeveelheden lood in hun lijf als ze hun prooien verorberen. Met fatale afloop tot gevolg. Lood hoort niet in het milieu thuis, zo luidt de boodschap. Maar restanten van medicijnen ook niet. Die blijken een funeste uitwerking te hebben op gieren. De relatie tussen roofvogels en mensen is nog niet zoals hij zijn moet.

Tussen de algemene inleiding over uilen, roofvogels en valken door worden alle in Europa levende soorten voorgesteld. Ook deze hoofdstukken zijn helder geschreven en zijn gelardeerd met indrukwekkende foto’s. Blader maar eens naar het hoofdstuk over de visarend. Een visarend die juist een vis heeft geslagen en opstijgt uit het water ziet er knap indrukwekkend uit hoor.

Het handboek Uilen en roofvogels van Europa van Kerstin Viering en Roland Knauer is een fascinerend boek over aansprekende vogels. Het taalgebruik is helder. Nergens wordt wetenschappelijke taal gehanteerd. Het boek is om deze reden dan ook goed te lezen, is mijn ervaring. De prachtige kleurenfoto’s zijn vaak indrukwekkend. Kortom, wil je als ‘gewone’ natuurliefhebber kennismaken met uilen, roofvogels en valken, dan is Uilen en roofvogels van Europa een aanrader.

Uilen en roofvogels van Europa / Kerstin Viering en Roland Knauer / Veltman Uitgevers / hardcover