Ooit moeten er tienduizenden lepelaars in Nederland hebben gebroed. Er bleef in de jaren zestig van de vorige eeuw weinig van over. De populatie herstelde zich echter en om meer te weten over het gedrag van de lepelaars werd een jong vrouwtje op haar nest gevangen, voorzien van een zwarte zender op haar rug en weer vrij gelaten. Ze pendelt heen en weer tussen de Waddenzee en Bretagne en al dat pendelen levert een schat aan informatie op. Genoeg om er een boek over te schrijven: Sinagote. Het levensverhaal van een lepelaar door onderzoeker Theunis Piersma en vele anderen.
Op de dag dat ik deze recensie schrijf, heb ik juist een bezoek gemaakt aan de Brabantse Biesbosch en zag ik groepen van tientallen en zelfs honderden lepelaars foerageren in de ondiepe geulen. Wat een prachtige taferelen zijn dat! Zelfs wie nauwelijks interesse heeft voor vogels, houdt hierbij halt om het gewoel te bekijken. In de zomer vliegen de jongen met hun ouders uit en komen ze samen in moerasgebieden als de Biesbosch. Grote kans dat deze lepelaars in de Waddenzee hebben gebroed, op één van de eilanden. Op Schiermonnikoog bijvoorbeeld, waar ook Sinagote uit het ei kroop. Mocht je je afvragen waar die merkwaardige naam vandaag komt, dat zit zo: Sinagote pendelt jaarlijks heen en weer tussen de Waddenzee en het Franse dorpje Séné in Bretagne, ook wel Sina geheten. ‘Gote’ betekent ‘meisje van’, zie hier de verklaring van de naam. Het meisje van Sina… Het had zomaar Het meisje van Schier kunnen zijn, maar een Franse onderzoekster had de naam al gegeven…
Hoewel het zwarte kastje pontificaal op haar rug is bevestigd, lijkt ze er hoegenaamd geen last van te hebben. Ze vliegt van hot naar her, paart, legt eieren, broedt deze uit en brengt haar jongen groot. En dat jaar in, jaar uit. Sterker nog: nog geen half jaar oud is ze als ze negenhonderd kilometer van huis wordt gezien aan de westkust van Frankrijk, in Bretagne. Dat zal haar overwinteringsgebied blijken te zijn. Vele van haar soortgenoten vliegen trouwens nog verder: naar Spanje of nog verder, naar de befaamde Banc d’Arguin, langs de Afrikaanse kust, voor Mauritanië. Waarom de ene lepelaar in Frankrijk overwintert en de andere nog een paar duizend kilometer doorvliegt, wordt nog onderzocht. Want: hoe meer gegevens de zender van Sinagote prijsgeeft, hoe meer onderzoeksvragen er opgeworpen worden.
Welke inzichten levert zo’n zendertje nu op? Allereerst kunnen de onderzoekers alle vliegbewegingen van Sinagote nagaan. Ook de trek van Sinagote kunnen ze tot in detail nagaan. En dat levert verbluffende resultaten op. Zo blijken lepelaars zowel overdag als ‘s nachts te trekken. Ze trekken zowel over land als over zee, in geval van Sinagote soms tot 500 meter hoogte. En ook dat lepelaars zowel overdag als ‘s nachts foerageren. En dat is helemaal niet vreemd. Lepelaars jagen namelijk niet met hun ogen, maar met de tastzenuwen in de snavelpunt. Of het nu licht is of donker, als ze een prooi voelen tussen de snavel dan is het kip-ik-heb-je. Ze wippen de ongelukkige prooi in de lucht, laten hem in het keelgat vallen en werken hem naar binnen. Hun ogen gebruiken ze vooral om elkaar in de gaten te houden. Zien ze dat een lepelaar buitengewoon succesvol is, dan vliegen ze naar hem toe en jagen ze samen. En zo kunnen de enorme groepen ontstaan die ik in de Brabantse Biesbosch zag. Even snel als zulke groepen ontstaan, vallen ze ook weer uit elkaar zodra het aantal prooidieren te laag wordt.
Als de zender eenmaal is uitgelezen, kunnen de onderzoekers bepalen waar Sinagote over het algemeen verblijft. In haar overwinteringsgebied in Bretagne blijkt ze verschillende gebieden te bezoeken rond het dorpje Séné. Deze gebieden lichten op het kaartje rood op. Het leuke is dat Sinagote ook aan haar kleurringen te herkennen valt, en dus kan ze ook met ‘het mensenoog’ worden gevolgd. Talloze vogelaars geven hun meldingen door zodra ze haar zien en dat levert ook een schat aan gegevens op.
Het leven van een lepelaar bestaat uit heel veel kortere en langere vliegtochtjes. Van en naar de foerageergebieden en naar het nest, naar het ruigebied (in geval van Sinagote is dat het Lutjeswad), naar gebieden waar ze na de broedperiode foerageren, en dan natuurlijk de trektocht naar het zuiden en het rondhangen in de Bretonse streken. Al deze gebieden worden bezocht en beschreven en bovenal: in beeld gebracht. Het levert een prachtige biografie op over een bijzondere vogel. De zender geeft trouwens niet alle gegevens uit het lepelaarsleven prijs. Wie al die jaren de partner van Sinagote was, blijft een raadsel. Als het mannetje al werd gezien, dan was het steeds een mannetje zonder ring. Jammer voor de onderzoekers en voor de wetenschap, maar voor de vogelaars soms een zegen. Vaak zie ik in een groep van tientallen lepelaars maar een paar vogels zonder ring. De overdaad aan felgekleurde plastic ringen om de poten doen haast vermoeden dat je naar dierentuinvogels zit te kijken. Maar goed, alleen op deze manier komen we meer te weten over het leven van de lepelaar (en van andere vogels), dus we nemen de toegevoegde kleurtjes maar voor lief. Alles voor de goede zaak! En dus ziet een vogelaar op een goede dag een jonge lepelaar fanatiek bedelen om voedsel bij haar moeder. Het blijkt het kuiken van Sinagote te zijn. Sinagote opent haar keelgat voor haar kind en stort de keel van haar jong vol. Dat was op 2 juli 2020. Het jong krijgt die dag foerageerles en dat blijkt hard nodig. Een paar dagen later vertrekt Sinagote naar haar ruigebied op het Lutjeswad en staat het kuiken op eigen benen.
Waarom stagneert de populatie lepelaars in het Waddengebied? Zou het te maken hebben met het voedselaanbod? Het voedsel van jonge lepelaars blijkt voor een kwart te bestaan uit garnalen en voor de helft uit vis (en dan vooral jonge scholletjes en stekelbaars). Oudere bewoners van de waddeneilanden kunnen nog vertellen over de rijke vangsten halverwege de vorige eeuw. Daar is maar weinig meer van over. Het zijn dezelfde verhalen als die van de oudere generatie Zeeuwen die destijds in de Oosterschelde emmers vol bot en schol vingen. Wie nu uit vissen gaat, moet blij zijn met één of twee vissen. Zou dat de verklaring zijn waarom de lepelaarskolonies in de Waddenzee niet meer groeien? Simpelweg het gebrek aan voedsel? Het heeft er alle schijn van.
Ook in het buitenland wonen mensen die hun oog op de lepelaars hebben laten vallen. Hoewel Sinagote nooit naar Afrika is overgestoken, maken de schrijvers van het boek een uitstapje naar Zuid-Spanje. Daar zit bij de Torre del Puerco een groep vogelaars op de uitkijk. Ze kijken naar de horizon, ver weg op de oceaan en speuren naar groepen lepelaars die de oversteek wagen naar Marokko. Ook van deze trekroute vind je kaartjes in het boek. Het is verbazingwekkend hoe goed de lepelaars zich laten volgen op hun tocht naar het zuiden. En dan komen we aan bij een heel befaamde plaats langs de Afrikaanse kust: Banc d’Arguin voor Mauritanië. Hier klonteren honderdduizenden wadvogels te samen om er de winter door te brengen. Een mythische plaats die van eminent belang is voor tal van steltlopers en waadvogels die tot boven de poolcirkel broeden.
Ik hoop dat er nog veel andere boeken (en anders wel rapporten) zullen verschijnen als Sinagote. Vogels voorzien van een zender levert verbluffend veel nieuwe inzichten in over het gedrag van vogels. En die inzichten helpen ons weer bij de bescherming van deze vogels. Eén ding is wel helder geworden na het lezen van Sinagote: vogels als de lepelaar verkiezen een aantal vaste verblijfplaatsen en vliegen er langs vaste routes heen. Op deze manier raken al die gebieden met elkaar verknoopt. Van groot belang dus om deze gebieden in kaart te kunnen brengen en om die vervolgens te beschermen.
Sinagote is de meeslepende biografie over een bijzondere lepelaarsvrouw. Haar pootringen en vooral haar zender vertellen een deel van haar levensverhaal. Hoe meer de onderzoekers te weten komen, hoe meer nieuwe vragen er rijzen. Maar ook dat het voor de bescherming van trekvogels heel belangrijk is om te kiezen voor een grensoverschrijdende aanpak. Eén ding is zeker: ik kijk voortaan met een heel andere blik naar de lepelaars die in mijn verrekijker verschijnen! Met dank aan Sinagote!
Sinagote / Theunis Piersma / Noordboek Natuur / als paperback
Mijn tips voor natuurbeleving en vogels kijken
Met deze tips beleef je de natuur nog intenser en komen de vogels letterlijk dichterbij:
 | (voor elk budget de drie beste opties) |
 | (héél véél keuze, en zelfs met geheel contactloos verblijf en dus veilig!) |
 | (voor elk budget een paar opties) |
 | (per provincie gesorteerd) |
 | (aantrekkelijke planten voor vogels, vlinders en andere insecten) |
 | (lees hier mijn tips om spechten, mezen en roofvogels naar je tuin te lokken) |
 | (mijn persoonlijke top tien) |