Deze week las ik in Trouw dat er een grote magie uitgaat van vogels kijken. Steeds meer mensen zijn gebiologeerd door vogels, schaffen een peperdure verrekijker aan en gaan op stap. Er is echter nog een heel goede reden om te beginnen met vogels kijken: de vogelboeken. Wat verschijnen er toch mooie vogelboeken. Neem nu het handboek Roofvogels van Europa, Noord Afrika en het Midden-Oosten van Dick Forsman. Alleen al bij het doorbladeren van dit boek moet je de neiging om naar buiten te rennen flink onderdrukken.

Vind je het erg overdreven om naar aanleiding van een handboek naar buiten te rennen, dan zou je eens moeten kijken op waarneming.nl. Het is mei en dat is precies de periode waarin zeldzame roofvogels ons land bereiken. Een greep uit de zeldzame waarnemingen van deze week: een vale gier in Gelderland, een steppekiekendief bij Benthuizen, natuurlijk de imposante zeearend overal in het land en dan een arend waarop zelfs kenners hun tanden stuk bijten: de Schreeuw-, Indische Schreeuw- of Bastaardarend tussen Kootwijk en Apeldoorn. Ook de dwergarend op Texel en de roodpootvalk bij Nieuw-Lekkerland wil ik even noemen. Dit zijn de zeldzame roofvogels die de afgelopen twee dagen in Nederland zijn gezien. Ik geef je op een briefje: hier is een aantal vogelaars zeker voor naar buiten gerend. Maar nog niet met dit handboek in de hand en ik vind dat daar verandering in moet komen. En gezien de kwaliteit van dit handboek zal dat ook zeker gaan gebeuren.

Maar neem nu die Schreeuw-, Indische Schreeuw- of Bastaardarend tussen Kootwijk en Apeldoorn. Kennelijk is die roofvogel niet zo eenvoudig te herleiden tot een van deze drie. En dat klopt lees ik in het gloednieuwe handboek Roofvogels van Europa, Noord Afrika en het Midden-Oosten van Dick Forsman. De bastaardarend wordt ‘soms in het genus Clanga geplaatst, samen met schreeuwarend en Indische schreeuwarend.’ In het hoofdstuk ervoor las ik dat schreeuwarend en bastaardarend heel verschillend zijn en vrij gemakkelijk te determineren, mits je ze goed ziet. En aangezien je roofvogels niet altijd goed ziet, hou je altijd omstreden individuen. Kennelijk is het dier bij Kootwijk zo’n omstreden individu. Ik raad de mensen die naar Kootwijk zijn afgereisd aan om het handboek eens te raadplegen om met zekerheid vast te stellen welke soort het betreft.

En dat is mogelijk. Het handboek Roofvogels van Europa, Noord Afrika en het Midden-Oosten staat je vanaf vandaag met raad en daad bij. Het herkennen van vliegende roofvogels werd je nog nooit zo gemakkelijk gemaakt als nu. Alle zestig soorten roofvogels van Europa, Noord-Afrika en het Midden-Oosten worden uitgebreid beschreven en even uitgebreid afgebeeld. En dat betekent dat dit handboek maar liefst elfhonderd (!) foto’s van roofvogels bevat. Volgens de uitgever is dat de meest uitgebreide collectie van foto’s van roofvogels in de westelijke Palearctis ooit gepubliceerd.

Het doel van het handboek Roofvogels van Europa, Noord Afrika en het Midden-Oosten is om je succesvol te laten kijken naar roofvogels. Veel roofvogels zijn in het veld heel moeilijk te onderscheiden. Zelfs veel doorgewinterde vogelaars en roofvogelbiologen blijven er moeite mee houden. Om beginnende én ervaren vogelaars op weg te helpen, verschijnt dit handboek. Ik durf wel te stellen dat je het zo uitgebreid niet zult vinden. In dit handboek vind je per soort een beschrijving van de variatie, de verspreiding, het gedrag, de soortdeterminatie, de rui, de geslachtsbepaling en gelijkende soorten. Met daarnaast zeer gedetailleerde beschrijvingen van alle verenkleden: juveniel, oudere onvolwassen vogels (overgangskleden), adult, vrouwtje en mannetje… Bij dit alles ligt de focus op de determinatie in de vlucht. Dat is een bewuste keuze. Roofvogels worden meestal in vlucht gezien en determinatie van roofvogels in zit en tijdens de vlucht zijn twee verschillende dingen met elk hun eigen methoden. Er moet worden gekozen als je het zo gedetailleerd wilt doen als in dit handboek.

Eigen aan een handboek is de diepgang. En dat geldt ook voor het handboek Roofvogels van Europa, Noord Afrika en het Midden-Oosten. In de inleidende hoofdstukken gaat Dick Forsman in op tal van onderwerpen, waaronder verenkleedvariatie bij roofvogels, determinatie van vliegbeelden, de rui, hotspots om roofvogels te kijken in Europa, de migratie (trek) van roofvogels en alles waar ermee samenhangt (van dieet tot manieren van trekken). Tussendoor tref je nog een verklarende woordenlijst aan. En dan begint het echte werk: de beschrijving en afbeelding van de zestig soorten roofvogels.

De auteur gaat zo grond te werk, dat hij naast de beschrijvingen van alle verenkleden ook ingaat op eventuele hybride soorten. Bijvoorbeeld de hybride wespendief en Aziatische wespendief. De Aziatische wespendief blijkt een regelmatige doortrekker en wintergast in het Midden-Oosten, maar veel vermeende Aziatische wespendieven vertonen ook kenmerken van de ‘gewone’ wespendief. Gemengde kenmerken, hybride vormen dus. Mocht je een keer menen een Aziatische wespendief te hebben gezien, dan moet je er met dit handboek wel uitkomen. Van de Aziatische wespendief zijn maar liefst zesentwintig foto’s opgenomen, bijvoorbeeld van een donker adult vrouwtje, van een licht adult vrouwtje, van een exemplaar in Thailand en van de onderkant waarop de zeer brede, bijna arendachtige vleugels met ondervleugelbandering die de slagpennen geheel bedekt gedetailleerd staat afgebeeld.

Ga je wel eens naar Egypte op vakantie, dan is het handig om de kenmerken van de geelsnavelwouw te kennen. Nog niet lang geleden beschouwde men die als een ondersoort van de zwarte wouw, maar de geelsnavelwouw wordt nu als een afzonderlijke soort gezien. Zestien foto’s beelden hem af. En de gedetailleerde beschrijving van variatie, rui, juveniel en adult beslaat maar twee pagina’s. Het handboek besteedt ook aandacht aan uiterst zeldzame dwaalgasten, bijvoorbeeld de Amerikaanse torenvalk waarvan slechts een paar waarnemingen bekend zijn op de Azoren en in Groot-Brittannië.

Het handboek Roofvogels van Europa, Noord Afrika en het Midden-Oosten is een imposant boek, een zeer welkome aanvulling op bestaande boeken over roofvogels. Zoveel foto’s en beschrijvingen van roofvogels, het is een ongeëvenaarde prestatie. Toch blijft de auteur nederig: ‘Geen enkel boek kan ooit de in het veld doorgebrachte tijd vervangen. Er is geen substituut voor persoonlijke ervaring in het veld,’ schrijft hij. Dat klopt, maar als er één boek het predicaat ‘substituut voor persoonlijke ervaring in het veld’ moet krijgen, dan wel dit handboek. Voor beginnende én ervaren vogelaars zonder meer nu al de standaard in Nederland en België voor roofvogelherkenning. Dat durf ik wel te stellen.

Roofvogels van Europa, Noord Afrika en het Midden-Oosten / Dick Forsman / KNNV Uitgeverij / hardcover