recensie over paden robert moor

Recensie: Over paden, Robert Moor

Je kunt de geschiedenis van de aarde en van de mensheid op talloze manieren benaderen. In zijn boek Over paden kiest Robert Moor een heel verrassend perspectief: paden. Van indianenpaden tot mierenpaden, van olifantenpaden tot schapenpaden om ook de technologische paden niet te vergeten. Want de digitale revolutie loopt ook over gebaande wegen. Robert Moor ziet de geschiedenis dan ook als één enkel pad, dat al lopend wordt gemaakt.

De auteur is een fervente hiker. Zeven jaar lang reisde Robert Moor te voet over de wereld. En zo kwam hij tot de ontdekking dat paden ons kunnen helpen om de wereld te begrijpen. Een van de paden die hij zelf liep was de befaamde Appalachian Trail, die hem van Georgia naar Maine voerde. Terwijl er duizenden kilometers wandelpad onder hem weggleden, begon hij na te denken over de betekenis van die eindeloze kronkellijn. Wie had die gemaakt? Waarom bestaat hij? En waarom bestaan er trouwens paden?

Om die vraag te beantwoorden reist hij de hele wereld af, op zoek naar paden. Een van de meest fascinerende tochten die hij maakte vind ik die over het eiland Newfoundland. Daar bezocht hij Western Brook Pond, een wildernis zonder paden. Dat werd een heel beangstigende ervaring. Zonder paden kunnen wij niet. En dat geldt ook voor het dierenrijk. Maar die ervaring was slechts bijvangst. Hij was met een andere reden naar Newfoundland afgereisd. Daar bevinden zich namelijk de oudste fossiele sporen van beweging ter wereld. Ze dateren zelfs van voor het cambrium, toen de aarde er eerder uitzag als een andere planeet. Een onbekende ediacarische soort liet er zijn sporen na en dat zijn de alleroudste aanwijzingen voor spierbewegingen.

Paden zijn ook onderhevig aan evolutie. Een pad kan beginnen als hertenpad, vervolgens ontdekken indianen het pad en volgen het om het op die manier te versterken. Vervolgens arriveren de vreemde lieden uit Europa en die verbreden het pad met hun paarden. En later met hun schapenkudden. Weer later leggen de bewoners verharde wegen aan over het pad. Wat verklaart deze evolutie van de paden? Dat intensief gebruikte paden je op de meest efficiënte wijze door het landschap voeren. En dat elk pad zijn eigen geschiedenis heeft. Een pad komt nooit zomaar uit de lucht vallen. We lopen in het kielzog van wie ons voorgingen.

Maar hoe zetten dieren hun paden uit? Dat kan op uiteenlopende manieren van informatieoverdracht. Slakken zetten een slijmspoor uit. Rupsen een gesponnen spoor. Denk maar een de eikenprocessierups die momenteel ons land in de ban houdt. Die lopen regelmatig in een processie rond. De ene rups na de andere. Ze volgen elkaar door gesponnen draden. Breekt het gesponnen draad, dan raken de achterliggende rupsen in de war en breekt er chaos uit.

Iets dergelijks doen mieren. Maar die zetten een geurspoor uit. Mieren scheiden onder het lopen chemische stoffen uit. En hoe sterker het chemische spoor, hoe meer mieren het zullen volgen. Net zolang tot het spoor vervluchtigt. Op deze manier kunnen ook dieren met relatief weinig hersencellen complexe problemen oplossen. Het basisprincipe bij de mieren is de feedbackloop. Een oorzaak leidt tot een gevolg (een mier vindt voedsel en zet een spoor af op de terugweg naar het nest), dan wordt dat gevolg een nieuwe oorzaak (het spoor trekt andere mieren aan), wat op zijn beurt leidt tot versterkt gevolg (de navolgende mieren zetten allemaal hun spoor uit, enzovoorts). Het bestuderen van insecten heeft een enorme vlucht genomen sinds de opmars van de robotica. Zie hier het bruggetje tussen biologie en technologische vooruitgang. En ook blijkt er een opmerkelijke parallel te bestaan tussen de vorming van mierennest en de ontwikkeling van menselijke nederzettingen. Mensen blijken net als mieren geneigd te zijn hun nederzettingen, stigmergisch te bouwen: onbewust brengen zowel mens als mier veranderingen aan in hun omgeving, wat aan andere mensen en mieren een signaal afgeeft dat hen instrueert hoe en waar ze moeten bouwen. En willen we het fileleed verminderen, dan zou het goed kunnen dat we bij de mieren op les moeten. Mieren lopen ook in enorme slierten, maar wat er ook gebeurt, ze botsen nooit op elkaar. Komt daar eens om op onze snelwegen!

De auteur bezoekt wildparken om het gedrag van olifanten en zebra’s te onderzoeken. Wat gebeurt er als eeuwenoude sporen van de ene op de andere dag door menselijk toedoen verdwijnen of worden geblokkeerd door een hek? Bij zebra’s blijkt de kennis van het pad al snel te verdwijnen, maar olifanten beschikken over een ijzersterk geheugen. Als jaren later het obstakel verdwijnt en daarmee het pad weer open raakt, zijn het de olifanten met hun geheugen die als eerste de paden weer herstellen en volgen de zebra’s in hun kielzog.

Hilarisch is het verhaal waarin Robert Moor gedurende een paar weken de schapen van een of andere indianenfamilie gaat hoeden. Dat wordt een grote mislukking. Maar dat brengt hem in contact met de aloude bizonpaden en indianenpaden waarvan er vele zijn getransformeerd in geasfalteerde wegen. Elke weg heeft zijn eigen historie en een weg komt zelden zomaar uit de lucht vallen.

Het mooie van Over paden is dat het biologie, geschiedenis en filosofie op een boeiende manier met elkaar in verband brengt. De menselijke geschiedenis is er eentje van dwalen. ‘We zijn geboren om door een veld van chaos te dwalen. En toch raken we niet hopeloos verdwaald, omdat elk van onze voorgangers een spoor heeft achtergelaten dat we kunnen volgen. Dat hele scala van paden maken op aarde, in de breedste zin – al die wandelingen, verhalen, experimenten en al die netwerken – zou je kunnen zien als onderdeel van een veel groter gemeenschappelijk verlangen om betere, duurzamere, meer flexibele manieren te vinden om wijsheid te delen en veilig te stellen voor de toekomst.’

Mooi geformuleerd zoals geldt voor het hele boek. Waarin de geschiedenis van het leven op onze planeet wordt gezien als één enkel pad, dat al lopend is gemaakt. Denk hier maar eens over na tijdens je wandeling of vakantie.

Over paden / Robert Moor / Ten Have / als paperback en als e-book

Ook naar buiten om de gebaande paden te verkennen? Dat kan met deze boeken: