Wie mij kent weet dat ik niet alleen natuurboeken lees, maar ook boeken op het gebied van religie, filosofie en literatuur. Zo heb ik de afgelopen weken het vuistdikke boek Ontwakend jodendom van Daniël De Waele gelezen. Een cultuurgeschiedenis van een nieuwe religie in de oude Oriënt. Het jodendom is namelijk niet uit de lucht komen vallen, het heeft zich ontwikkeld. De Waele laat zien hoe het jodendom zich in oude tijden uit de volken te voorschijn is gekomen en hoe het zijn unieke identiteit heeft verkregen.
Duurzame producten voor de vogels in je tuin Het hele jaar rond de vogels in je tuin welkom heten. En zeker in de herfst en de winter! Met verantwoorde producten zoals vogelvoer en nestkasten om in te schuilen. Op Vivara.nl vind je een uitgebreid aanbod aan betrouwbare natuurproducten voor in de tuin. |  |
In Ontwakend jodendom maken we een reis terug in de tijd. Zo’n 3000 tot 2500 jaar terug. ‘In de hemel verbleven de goden, op aarde woonden de mensen, en onder de aarde heersten ook wat goden, maar vooral zuchtten daar de doden in hun donkere rijk.’ Een zin die de schrijfstijl van De Waele kenmerkt. Beeldend, luchtig en rijk van inhoud. Je ziet het helemaal voor je.
De Waele laat in zijn nieuwe boek zien hoe de geloofsbeleving van de mensen van die tijd eruit zag. Hoe geloofden de Assyriërs, de Babyloniërs, de Egyptenaren, Feniciërs en vooral ook: de Achaemenidische Perzen die het zoroastrisme aanhingen, een godsdienst waarmee de Judeeërs ten tijde van de ballingschap in Babel mee te maken kregen. Je kunt je niet aan de indruk onttrekken dat deze godsdienst nogal wat invloed heeft gehad op het jodendom. En dan is er ook nog de ontstellend rijke literatuur van Mesopotamië, vooral die over de goden. Ook hier vind je opvallende parallellen met Bijbelse geschriften. In hoeverre hebben de verhalen, mythen en epen uit Mesopotamië het jodendom en daarmee de Bijbelse geschriften, beïnvloed?
Voordat De Waele concreet ingaat op al deze onderwerpen (en nog een stuk of wat meer), beschrijft hij allereerst de geschiedenis van het Midden-Oosten in dat tijdvak en hoe het Palestina, en in het bijzonder de kleine staatjes Israël en Juda, in dat tijdvak verging. Telkens wordt duidelijk dat de ballingschap één van de belangrijkste scharnierpunten in de geschiedenis van het oude jodendom is. Sterker nog: tijdens de ballingschap werd het jodendom in belangrijke mate gevormd! Veel Bijbelse geschriften blijken tijdens of na de ballingschap te zijn geschreven, ook de geschriften waarvan huidige gelovigen de herkomst misschien vóór de ballingschap zouden plaatsen.
Dienden de inwoners van Israël en Juda voor de ballingschap in navolging van de omringende volken nog meerdere goden (Baäl, Enlil, El, Marduk, Dagon en zo nog een aantal), daar vond tijdens en na de ballingschap een ware reformatie plaats en was er nog slechts plaats voor de Ene, voor Jahwe en niemand meer. Evenzeer boeiend om te lezen is hoe De Waele wijst op sporen van meergodendom in de Bijbel. Waar hemel en aarde ook in het oude Israël eerst nog bevolkt waren door vele godenzonen en godendochters, daar ging men na verloop van tijd over op het aanbidden van alleen Jahwe. Nog weer later bleef het monotheïsme over: er is maar één God, en niemand meer. Sporen van deze ontwikkeling vind je dus in het Oude Testament. Het vergt wel enige close reading en kennis van de grondtalen, maar daar helpt De Waele je wel bij.
Ik durf wel te stellen dat vrijwel alle bepalende krachten die van invloed zijn geweest op de vorming van het jodendom in dit lijvige boek ter sprake komen. Hoe de wereldrijken van de Assyriërs, Babyloniërs en Perzen opkwamen, de volken Israël en Juda opslokten of zelfs verpletterden, en ook hoe onder de Perzen een groot deel van de Judeeërs weer mocht terugkeren naar hun land. En laten we ook Egypte niet vergeten, dat machtige buurland dat zo nu en dan ook zijn aanspraken liet gelden op het oude Israël.
Niet alleen het woelen van de wereldmachten krijgt aandacht. De Waele heeft ook oog voor het leven van de gewone man en vrouw. En dat niet alleen in Israël, maar ook in de landen er om heen. Hoe zag de patriarchale samenleving van weleer er uit? Wat betekende dit voor het huwelijk, voor seksualiteit, scheiden, zwangerschap, het krijgen van miskramen of het laten plegen van een abortus, en voor de opvoeding? Hoe ging men om met slaven en hoe keek men aan tegen ziekte en genezing?
En dan zijn er niet alleen de mensen, nee, het Midden-Oosten werd destijds ook bevolkt door vele goden. Elke stadsstaat had zijn eigen god. Raakte de ene stadsstaat met de andere in oorlog, dan waren er twee goden met elkaar in oorlog. De sterkste god overwon. Reken maar dat een wereld vol goden en ook vol magie is. De Waele citeert vele geschriften uit Mesopotamië, Egypte en andere streken. Hoewel de stap naar het huidige christendom (wat ik van binnenuit ken) nogal reusachtig is, vind ik het toch ook frappant hoeveel overeenkomsten er in geloofsbeleving zijn. Ook in de godsdiensten van Mesopotamië, Egypte en de Achaemenidische Perzen blijken zonde en schuld bepalende factoren in de geloofsbeleving. Sommige ‘heidense’ geschriften zouden ook geschreven kunnen zijn door een orthodoxe calvinist (hier en daar iets aangepast weliswaar). Altijd geldt: de goden regeren. En daar gebruikt hij priesters voor, en profeten.
Helemaal boeiend vond ik het hoofdstuk over de religieuze teksten uit het oude Midden-Oosten. Hoe je ook denkt over de herkomst van de Bijbelse geschriften, overeenkomsten met religieuze teksten van de omliggende volkeren kunnen niet worden genegeerd. Heel eerlijk: als behoorlijk orthodoxe christen vind ik dit zo eenvoudig nog niet. De vraag rijst hoe ook op dit punt geloof en wetenschap zich tot elkaar verhouden.
Hoe dan ook, Ontwakend jodendom van Daniël De Waele heb ik van begin tot eind ademloos gelezen. Sommige teksten moest ik twee keer lezen, vooral de teksten van de volkeren rondom het oude Israël. Soms stond ik versteld van de parallellen tussen de geschriften van het Oude Testament en die uit andere culturen. En een andere keer werd ik verrast hoe De Waele een voor mij vanzelfsprekende Bijbeltekst in een heel andere, lees: in zijn oorspronkelijke, context plaatst.
Je zult begrijpen: ik heb van dit boek genoten.
Ontwakend jodendom / Daniël De Waele / KokBoekencentrum uitgevers / als hardcover en als e-book
PS.
Hoewel ik als marketeer van KokBoekencentrum uitgevers werkzaam ben, en dus ook verantwoordelijk voor de promotie van dit boek, staat deze recensie daar los van. In deze recensie verwoord ik mijn leeservaring en die staat los van mijn dagelijks werk. Tegelijkertijd moet ik erkennen dat er voor mij nog een andere relatie is tot Ontwakend christendom dan alleen die van de geïnteresseerde lezer.
Duurzame producten voor de vogels in je tuin Het hele jaar rond de vogels in je tuin welkom heten. En zeker in de herfst en de winter! Met verantwoorde producten zoals vogelvoer en nestkasten om in te schuilen. Op Vivara.nl vind je een uitgebreid aanbod aan betrouwbare natuurproducten voor in de tuin. | |