Toen ik aan Onmenselijk, de nieuwe verhalenbundel van Philippe Claudel begon, was ik al gewaarschuwd. Absurd, bizar en wreed, had ik ergens gelezen. En de omschrijving verhult ook niets: ‘Een groteske, soms schokkende satire op onze hedendaagse samenleving.’ Nou, laat dat soms maar weg. Cynisme viert hoogtij in deze gitzwarte bundel waarin het menselijk tekort (zo je het een tekort wil noemen), beeldend wordt beschreven. Heb je last van een zwakke maag, dan waarschuw ik je voor de inhoud ervan.
Philippe Claudel, de geëngageerde schrijver die bij mij vooral vanwege zijn roman Het verslag van Brodeck – ook al zo wreed – en de fijnzinnige novelle Het kleine meisje van meneer Linh bekend is. Van zijn laatste roman heb ik trouwens ook genoten: De archipel van de hond. Een verhaal over die bootvluchtelingen die dood aanspoelen op het strand. Nou, in Onmenselijk komen ook bootvluchtelingen voor. In het verhaal Het grote stuivertje-wisselen gaat de anonieme hoofdpersoon op vakantie aan zee. In edele stoffen gekleed gaat hij met zijn vrouw en andere toeristen ‘s avonds met een boot de zee op. Ze varen langs schuiten vol bootvluchtelingen. De rondvaartboten varen steeds sneller langs de rubberboten van de vluchtelingen, net zo lang tot de laatste kapseizen. De vakantiegangers kijken naar de lichamen in het water. ‘Sommigen zinken meteen. Anderen zwemmen. Hun doodsstrijd is langer. Ze zijn niet de gelukkigsten. We sluiten weddenschappen af. Algauw is er niemand meer.’ De vakantie gaat verder. ‘Het is tijd voor het aperitief. Daarna het diner. Iedere dag is hetzelfde. Vakantie is monotoon. Maar het is wel vakantie’.
In een ander verhaal kijkt de hoofdpersoon naar een advertentie aan het prikbord van Het Bedrijf. De medewerkers verkopen van alles. ‘Drie legale Polen. Een stuk bouwgrond. Vijftig miniatuurauto’s voor de verzamelaar. Een kunstpenis met alle vier de originele opzetstukken, op batterijen of op het lichtnet. (…) En God. Zo was de advertentie opgesteld. Te koop: God. Tweeduizend jaar oud. In goede staat. Prijs n.o.t.k.’ Een verhaal over de secularisatie, maar ik heb nog geen enkele theoloog dit verhaal horen vertellen.
In andere verhalen worden de collega’s uitgenodigd op een zelfmoordfeest, wordt het probleem van de senioren opgelost, wordt een echtgenoot in allerlei bizarre standjes op het internet gezet en sterft de vrouw van de verteller. Ze sterft ‘zonder enige aankondiging. Ondankbaar. Ik heb haar direct vervangen. Ik heb dezelfde genomen. Waarom zou je veranderen. Op de dag van de begrafenis heb ik haar meegenomen.’
Gelukkig wordt de sociale kloof tussen arm en rijk ook vakkundig opgelost door de armen te deporteren naar armenkampen. Gaan de hoofdpersonen op bezoek bij een collega die hen trakteert op een warm bad met vissen. Ze gaan er naakt in en worden door de vissen naar een hoogtepunt geleid.
Philippe Claudel is een geboren verhalenverteller. Niet eerder las ik zulke cynische verhalen als in Onmenselijk. Absurd, bizar en wreed zijn kwalificaties die even doeltreffend als verhullend. Wie het liever houdt bij een romantisch wereldbeeld die ontraad ik het lezen van deze verhalen. Je slaapt de eerste weken niet meer. Ik ging er echter steeds meer van genieten. De verhalen namen toe in absurditeit. Claudel schuwt niet om even welk maatschappelijk thema in een hyper cynisch verhaal te vatten. Het beeldende taalgebruik dwong me echter talloze keren om in een bulderende lach uit te barsten. Zo hard en zo gemeend dat de rest van mijn gezin wel wist hoe laat het was: die kerel op de bank was een buitengewoon grof boek aan het lezen. In het verhaal over Geboortebeperking zaagt Dubois, een collega van de verhalenverteller, het been van zijn vader af, maar slechts nadat de hoofdpersoon het elektrische mes heeft gerepareerd. ‘Het door gangreen aangetaste been van zijn vader lag er al voor de helft af toen het mes het had begeven. Dubois maakte de klus in een noodwenk af. Zo papa. Wil je je vriend bedanken, brulde zijn vader terwijl hij naar het zieke been keek dat op het tapuit was gevallen.’ Terwijl ik dit type begin ik weer te bulderen van het lachen en word ik door mijn kinderen gemaand mijn lach in te houden.
Te midden van het cynisme gaat het gewone leven verder. De vrouw van de verhalenverteller laat boven aan de trap haar billen zien. ‘Ik kom eraan. Legros gaat ervoor. Goede Legros. Diplomatiek. Mondain. Ontwikkeld. Dubois en ik gaan fluitend de afwas te lijf. Soms stellen we ons tevreden met eenvoudige bezigheden: de afwas doen. Het gras maaien. Een deur verven. Doen alsof we ademen. Als je doet alsof wordt het leven draaglijk. Bijna dan.’
Heb je last van een zwakke maag, dan waarschuw ik je voor de inhoud. Maar wie leest met een maatschappij-kritische bril, die zal ‘genieten’ van de verhalen in deze wrede, absurde en gitzwarte verhalenbundel. Jazeker, onmenselijk. Verontrustend onmenselijk.
Onmenselijk / Philippe Claudel / De Bezige Bij / als paperback en als e-book