Pas las ik ergens dat Sophocles misschien wel de belangrijkste Griekse tragicus was. Belangrijker nog dan Euripides en Aischylos. Zijn hele oeuvre bestond uit ongeveer 120 tragedies waarvan er helaas maar zeven bewaard zijn gebleven. Een van die zeven is de tragedie Oedipus heerst. De figuur Oedipus is vooral bekend geworden vanwege het vermeende Oedipus-complex, een term die door Sigmund Freud is gemunt. Jongens zouden tijdens hun ontwikkeling hun vader als rivaal gaan beschouwen en zich van hem willen ‘ontdoen’. De tragedie Oedipus heerst kun je beschouwen als Freuds inspiratiebron. Oedipus doodt in deze tragedie immers zijn eigen vader. Of Freud daarmee de tragedie recht doet, waag ik echter te betwijfelen. Oedipus doodt zijn vader namelijk in onwetendheid en had daarbij bepaald niet de intentie zich van zijn vader te ontdoen.
Het is een serieus stuk, dat Oedipus heerst. In het voorwoord schrijft vertaler Ben Schomakers dat de teksten van Sophocles werden gekenmerkt door ernst en dat men toentertijd (we spreken over een 500 jaar voor Christus) de ernst bepaald niet kon waarderen. Zelfs zijn collega Euripides kon die ernst nauwelijks verdragen. Dan weet je het alvast: het is bepaald geen komedie die je hier krijgt voorgeschoteld. Wel een tekst die je een paar millennia later nog altijd pakt en meesleurt naar de climax. Het is wel een wat bizar verhaal, maar ja, de wereldliteratuur kent wel meer bizarre verhalen.
In grote lijnen komt het verhaal van Oedipus heerst hier op neer:
Bij de geboorte van een koningskind in Thebe wordt voorspeld dat het kind zijn vader zal vermoorden. Dat zint de vader van het kind natuurlijk niet, en hij geeft een bediende opdracht het kind te doden. De bediende echter heeft een week hart en geeft het kind aan een herder van de kinderloze koning van Corinthe. Die het kinder laat het opgroeien als zijn eigen kind, Oedipus geheten. Op zijn achttiende ontdekt Oedipus dat hij een adoptiekind is en hij raadpleegt het orakel van Apollo wie zijn ouders dan wel mogen zijn. Antwoord krijgt hij niet, maar wel de hint dat hij zijn vader zal doden en bij zijn moeder nageslacht zal verwekken. Hij begint aan een zwerftocht en wanneer op zijn tocht een oude man hem dreigt te doden, slaat hij de oude dusdanig dat die het niet overleeft. De andere mannen van het escorte, op één na, overleven het ook niet. Oedipus trekt verder, doodt onderweg ook nog een Sfinx en komt in de stad Thebe terecht. Daar rouwt men om het verlies van de koning en is men tegelijkertijd blij omdat de stad verlost is van de Sfinx. Uit dankbaarheid voor het doden van die Sfinx wordt hij uitgeroepen tot koning over Thebe met Iocaste, de vrouw van de vorige koning, aan zijn zij.
Als de stad geteisterd wordt door een epidemie, blijkt de remedie te bestaan uit het opsporen van de moordenaar van de vorige koning. Het begint Oedipus te dagen dat hij die moordenaar wel eens kan zijn, maar zo erg is dat niet, hij heeft hem immers nooit gekend. Tot het moment dat duidelijk wordt dat hij inderdaad degene was die de vorige koning heeft gedood, sterker nog, dat hij daarmee zijn eigen vader heeft gedood! Iocaste beseft dat Oedipus de baby is die ze ooit aan de herder heeft afgestaan en maakt een eind aan haar leven. Oedipus doet zichzelf ook het een en ander aan, zuivert daarmee de stad en dan is de tragedie voorbij.
Sophocles geeft een prachtig psychologisch portret van Oedipus en stelt hem voor alles voor als een integer persoon. Ben Schomakers schrijft in zijn voorwoord dat Sophocles met deze tragedie een voorbeeld wilde geven van een ‘menselijk en betrokken heerser naar wie de Atheners met een gevoelen van gemis of zelfs afgunst zouden kijken’. En daarmee krijgt de tragedie Oedipus heerst ook een politieke dimensie die nog altijd actueel is. Wat ik al zei, het is een bizar verhaal, maar wel een meeslepend bizar verhaal dat mij in elk geval flink wist te boeien.
Classicus en filosoof Ben Schomakers vertaalde Oedipus heerst op voortreffelijke wijze (voor zover ik dat als niet-classicus kan beoordelen) en schreef het voorwoord en een zeer informatief essay. Marc De Kesel en Dirk De Schutter voegden er twee boeiende essays aan toe.
Oedipus heerst / Sophocles / Uitgeverij Klement / Gebonden / € 27,95