Arie Kok heeft iets met de Tweede Wereldoorlog. Was de hoofdpersoon in zijn debuutroman Morie een joodse jongen die in Nijkerk werd geboren en uiteindelijk vanuit die plaats weggevoerd, in zijn tweede roman Nachtmotet zijn de hoofdpersonen hoog bejaarden in een verzorgingstehuis. Zij blikken terug op hun leven en kampen met pijnlijke oorlogsherinneringen.

Villa Bethel heet het verzorgingstehuis. Wie er woont, is op leeftijd, hoog bejaard. Negentig jaar of nog ouder. De meeste bewoners zijn behoorlijk eenzaam. Hannie Havergort is er zo één. Haar echtgenoot leeft niet meer en haar zoon Herman wordt ook een dagje ouder en ziet zich genoodzaakt haar in Villa Bethel op te bergen. Daar heeft Hannie tenslotte mensen om zich heen. De huiskamer is de centrale ruimte. Hier komen de bewoners elke avond samen om naar het journaal te kijken en nieuwtjes uit te wisselen.

En zo levert op een goede dag de firma ‘Van Dooren en zonen, pianovervoer’ een oude piano af en is pianospel de eerste kennismaking van Hannie met haar nieuwe buurman Günther Schlossherr-Brüler. ‘De Duitser’ noemen de bewoners hem en ze organiseren ze een petitie tegen pianospel ’s nachts. Want Günther speelt ’s nachts piano vergezeld met onheilspellende geluiden. Mendelssohn blijkt zijn favoriete componist.

Hannie en Günther raken met elkaar in gesprek. Het wordt al snel duidelijk dat beiden te kampen hebben met pijnlijke oorlogsherinneringen. Hannie was in de oorlog het liefje van Wehrmachtsoldaat Günther en of haar zoon Herman verwekt is door haar echtgenoot Johan is onduidelijk, maar het laat zich raden… De wraakzuchtige behandeling van ‘moffenmeiden’ na de bevrijding was ook haar deel. De verbindende schakel met de nieuwe bewoner Günther blijkt niet alleen diens naam te zijn (dezelfde dus als haar Wehrmachtsoldaat) en het pianospel.

De nieuwe bewoner Günther heeft evenals Hannie te kampen met een pijnlijk oorlogsverleden. Heulde Hannie met de bezetter, daar was Günther het slachtoffer van het vreselijke antisemitisme. Hij blijkt joods te zijn, een weggevoerde jood die de oorlog overleefde. Een van de vele joden die de littekens tot het einde van zijn leven met zich meedraagt.

De tegengestelde pijnlijke oorlogservaringen komen samen in de muziek. Waar Günther zijn pijn levend houdt met het spelen van muziekstukken van joodse componisten, daar zong Hannie muziek van ‘foute’ componisten. Günther wordt binnenkort honderd jaar en als Hannie hem voorstelt tijdens zijn verjaardag een lied van Wagner te zingen, weigert hij die geste resoluut. ‘Wagner was een antisemiet.’

Ook in Nachtmotet weeft Arie Kok historische feiten in het verhaal. Verboden muziek tijdens de Tweede Wereldoorlog is er dus zo een. Ervaringen van joodse overlevenden in kampen als Westerbork en Theresienstadt de andere. Hoe het verhaal zich precies ontwikkelt, laat ik in deze bespreking in het midden. Ervaar het zelf, het verhaal loopt uit op een dramatische climax.

Ik heb Nachtmotet in één adem uitgelezen. Het is een boeiende roman over het thema verboden joodse muziek in de Tweede Wereldoorlog. De schrijfstijl van Arie Kok is prettig toegankelijk zonder simpel te zijn. Nachtmotet lijkt me dan ook precies een goede roman voor literatuurlijsten in het voortgezet onderwijs.

Nachtmotet / Arie Kok / Uitgeverij Mozaïek / paperback