Zelfs mijn kinderen keken vanavond ademloos naar de Dodenherdenking. De twee minuten stilte en met name de kransleggingen maakten indruk. Waarbij de verhalen van de nakomelingen van de kransleggers aandachtig werden beluisterd. Voor mij was het de eerste Dodenherdenking in jaren. Ik denk dat ik vanaf 2000 elk jaar in de meivakantie op vakantie was in het buitenland. En daar leef je letterlijk en figuurlijk toch op grotere afstand. Dit jaar gingen we in de meivakantie ook naar Frankrijk, maar nu besloeg de eerste helft van de meivakantie de laatste week van april en was ik op 4 mei eindelijk een keer thuis. In de Morvan las ik wel een indrukwekkend boek over een bijzondere overlevende van Auschwitz: Rudolf Vrba die het verhaal over zijn leven tijdens de Tweede Wereldoorlog vertelt: Ik ontsnapte uit Auschwitz.
Geen vrolijk boek, dit waargebeurde verhaal. Ik ontsnapte uit Auschwitz kent namelijk een lange aanloop naar de ontsnapping. Gruwelijke jaren liggen voor de ontsnapping. Jaren waarin Rudolf Vrba werd opgejaagd, opgepakt, opgesloten in een gevangeniskamp, daaruit ontsnapte en toch weer werd opgepakt. Vrba is een Joodse Slowaak die via Hongarije probeerde te ontsnappen aan de nazi’s, maar door landverraders werd gesnapt. Hij belandde uiteindelijk in concentratiekamp Auschwitz waar hij alle gruwelen van dichtbij meemaakte.
In zijn boek Ik ontsnapte uit Auschwitz vertelt hij over een bezoek van Himmler aan Auschwitz. De gestoorde sfeer op de dag van het bezoek maakt een slachtoffer: Yankel Meisel. De bovenste knopen van zijn hemd zaten niet goed en dat kostte hem zijn leven. Je maakt in Vrba’s verslag kennis met de mensen in het kamp. Hoe ze gedeporteerd werden, hoe ze keken, liepen, aten of niet aten, hoe ze ziek werden en gezond probeerden te blijven. Je maakt kennis met mensen die als schapen naar de slachtbank werden gedreven zonder dat ze het door hadden. De Duitse propaganda was geniepig en vertrouwenwekkend. De Joden, mannen, vrouwen en kinderen, werd de indruk gewekt dat ze elders een nieuw leven gingen opbouwen. Ze vertrouwden erop, konden zich de gruwel die hen boven het hoofd hing niet voorstellen. Vrba ook niet, maar wonderlijk genoeg ontsnapte hij als een van de weinigen aan de dood. En dat terwijl hij een aantal jaren in Auschwitz doorbracht en elke dag het risico liep door Iwan de Verschrikkelijke te worden neer geknuppeld of door de artsen naar de ziekenboeg te worden verbannen waar niemand levend uit ontsnapt. Ontsnappen uit Auschwitz kon slechts op één manier: via de schoorsteen van het crematorium.
En toch. De intelligente Vrba werkt voortdurend aan een ontsnappingsplan. In 1944 lukt het hem op wonderbaarlijke wijze uit het concentratiekamp te ontsnappen. Hij bereikt na veel omzwervingen Slowakije waar hij verslag doet van zijn ervaringen. Deze zogeheten Auschwitz-Protocollen zorgen ervoor dat honderdduizenden Hongaarse Joden in leven blijven. Vrba is overigens even kritisch op de Duitsers als op Joodse mensen die verantwoordelijke posities innamen.
Een gruwelijk boek, dit Ik ontsnapte uit Auschwitz. Een indrukwekkend boek waarvan elke bladzijde je raakt. Is de mensheid werkelijk tot zoveel kwaad in staat? Het is haast niet te geloven en toch is het waar. En hoe gruwelijk Ik ontsnapte uit Auschwitz van Rudolf Vrba ook is, het is wel een boek dat je absoluut moet lezen. Om niet te vergeten. Om te gedenken. Het is trouwens ook een goed geschreven verhaal en in die zin een mooi verhaal. Het verhaal van een overlever die de moed had de nazi’s te trotseren. Schokkend en indrukwekkend. En ondanks alle ellende geweldig om gelezen te hebben. Ik had er geen week voor nodig.
Ik ontsnapte uit Auschwitz / Rudolf Vrba / Kosmos Uitgevers / als paperback en als ebook
