De ondertitel van de verhalenbundel IJsberen met optimisme luidt: 50 vrolijke verhalen over natuurbeleving, consumptie, duurzaamheid en andere netelige kwesties. Veel van de verhalen in dit boek van docent en onderzoeker in bos- en natuurbeheer aan Wageningen Universiteit Koen Arts, zetten me aan het denken. Het ene verhaal is hilarisch, de verslagen van zijn ontmoetingen met Donald Trump bijvoorbeeld, of de gefingeerde conversaties tussen Mark Rutte en Henk Bleker, andere verhalen boden stof tot nadenken of gingen zelfs nog wat verder: ze spraken ook mijn geweten aan.
De vijftig verhalen in IJsberen met optimisme zijn heel divers. De bundel opent met een verhaal waarin de auteur de langste nacht buiten doorbrengt, ergens in Engeland, in een klein bos op de hoek van een schapenwei. De nacht is lang en de slaap vatten lukt niet erg. De helft van de nacht brengt hij in een trance van halfslaap door en vanwaar deze moeite en ellende? Voor de korte serenade van een winterkoning om 7.46 uur of de drie lachjes van een groene specht om 8.00 uur? Nee, het was allemaal bedoeld om de zonsopkomst om 8.13 uur mee te maken, maar helaas, er was sprake van een heuse anticlimax: wolken versluierden de zon.
Gelukkig biedt het menselijk bestaan alle mogelijkheden om te mijmeren en te dagdromen. Ik las deze week dat wetenschappers vermoeden dat wij de mogelijkheid om te dromen waarschijnlijk delen met spinnen. Koen Arts zet deze eigenschap om in een serie hilarische verhalen waarin hij Donald Trump ontmoet. De aanleiding voor de eerste ontmoeting is een kritisch artikel over de aanleg van diens golfbaan bij Aberdeen. The Donald is nogal teleurgesteld in Koen, want hij meende de Schotten juist een grote dienst te hebben gewezen door de duinen aan de kust te stabiliseren. Een paar verhalen verderop zal Koen worden ontslagen door Amerika’s gewezen hoogste baas. Maar gelukkig, er volgt nog een verzoening tussen de twee. Ik zal een tipje van de sluier oplichten: The Donald komt tot het inzicht dat geschenken die worden doorgegeven telkens in waarde toenemen, ook de geschenken van Moeder Natuur. De man is Koen dankbaar en natuurlijk: hij gaat op voor zijn tweede termijn!
In een ander verhaal denkt de auteur over hoe mensen die de natuur, het milieu en de bescherming ervan onverschillig laat, over diezelfde natuur kunnen denken. Hij stelt zich voor dat deze mensen in grofweg drie groepen in te delen zijn:
- Zij die geen interesse hebben in natuur of andere prioriteiten hebben;
- zij die geloven dat natuur bestaat om de mens te dienen;
- zij die bescherming onnodig vinden omdat natuur zichzelf wel redt.
Voor elk van deze groepen geldt dat het eindresultaat van hun denken hetzelfde is: natuur verdwijnt en het milieu wordt vervuild. Maar hij gaat verder: en dan komt er een vierde groep aanzetten, die van natuur- en milieubeschermers om moord en brand te schreeuwen. Dat moet wel kortsluiting geven. Wat op persoonlijk vlak wel mee kan vallen, want de omgang met zijn beste vriend (een autogek, totaal niet geïnteresseerd in de natuur), heeft er niet onder geleden, althans, ik lees er niets van in het verhaal, sterker nog, de auteur betrapt zich erop af en toe te reageren op een bijzondere auto. En o geluk, er gloort toch nog hoop, want zijn vriend, hoewel geen natuurliefhebber, scheidt tot zijn afval, eet vaker vegetarisch en blijkt zelfs fundraiser te zijn om geld in te zamelen voor CO2-compensatie!
Gelukkig ook een pleidooi voor seks in de natuur, want de natuur is tegenwoordig een veel te serieuze plek geworden. Te veel zorgen over natuur en milieu, het is tijd om de bonobo in ons de natuur in te laten rennen. Maar na al deze luchtigheid meteen een satirisch verhaal met een serieuze ondertoon: over hoe Henk Bleker het budget van natuurrakkers met zeventig procent gaat korten.
Wat is natuur eigenlijk? En zijn mens en natuur een tegenstelling, of behoor de mens ook tot de natuur? En is originele natuur beter dan mensnatuur? De auteur is ervan overtuigt dat originele natuur beter is dan mensnatuur, maar niet dat de beleving van originele natuur beter is dan de beleving van mensnatuur. ‘Het is belangrijk om natuur en natuurbeleving niet aan elkaar gelijk te stellen. De beleving in een natuurgebied is niet per se beter dan de beleving in een stadspark.’ Dat ben ik op zichzelf wel met hem eens. Een bonte vliegenvanger in een natuurgebied of op een begraafplaats, dat is mij helemaal om het even (zolang de begraafplaats maar toegankelijk is voor me, uiteraard). Terecht memoreert de auteur in dit verhaal dat leven een zeldzaam fenomeen is in het universum en dat natuurbescherming een ode is aan dat fenomeen. Sterker nog, hij concludeert: ‘Tot slot, natuur beschermen is ook het vechten door het recht dat alle mensen op Aarde te leen hebben van hun kinderen en kleinkinderen; het recht om door natuur verwonderd te raken.’ In de verhalen die volgen gaat hij in op de verschillende perspectieven op natuurbescherming en – beleving. Westerse uitgangspunten kunnen behoorlijk haaks staan op de uitgangspunten die natuurvolken hanteren.
Wie opgroeit in het westen en aan natuurbescherming of -onderzoek doet, die laat af en toe zijn geweten spreken. Dat kan haast niet anders. Onze consumptie is volkomen op drift geraakt. En voor natuuronderzoekers geldt: ze vliegen wat af over het rond der aarde en dat geldt ook voor de auteur die door het Amazonegebied reist om de natuur te onderzoeken, vanuit Brazilië naar Nederland moet afreizen om er college te geven, de bruiloft van een vriend wil bijwonen op Bali en tussendoor ook nog schoonfamilie in Nieuw-Zeeland wil bezoeken. Vliegschaamte neemt bezit van het geweten van onze natuuronderzoeker. Hoe met deze gewetenskwestie in het reine te komen? Eenzelfde gewetenskwestie doet zich voor als zich huismuizen melden in huis. Mag je huismuizen doden of is het beter om op een andere manier afscheid te nemen van elkaar?
Een brief van de koning over vrolijke natuurbescherming besluit de verhalenbundel.
Hilarische verhalen en verhalen met een serieuze ondertoon wisselen elkaar af in de bundel IJsberen met optimisme. De ene keer was het lachen geblazen, een andere keer verschenen er denkrimpels op mijn voorhoofd. De natuur beschermen is bepaald geen koekoek eenzang. Natuurbeschermers hebben zo hun gewetenskwesties. En gelukkig altijd ook de relativering en de zelfspot. Zoveel afwisseling en inhoud maakt een verhalenbundel tot een interessante verhalenbundel. Aanbevolen dus, ter lering ende vermaak.
IJsberen met optimisme / Koen Arts / Noordboek Natuur / als paperback
Mijn tips voor natuurbeleving en vogels kijken
Met deze tips beleef je de natuur nog intenser en komen de vogels letterlijk dichterbij:
 | (voor elk budget de drie beste opties) |
 | (héél véél keuze, en zelfs met geheel contactloos verblijf en dus veilig!) |
 | (voor elk budget een paar opties) |
 | (per provincie gesorteerd) |
 | (aantrekkelijke planten voor vogels, vlinders en andere insecten) |
 | (lees hier mijn tips om spechten, mezen en roofvogels naar je tuin te lokken) |
 | (mijn persoonlijke top tien) |