Recensie: Huiswaarts, Bernd Heinrich

Bernd Heinrich, Duitser van geboorte, Amerikaan na zijn emigratie vlak na de Tweede Wereldoorlog, raakte door een familieconflict geïnspireerd tot nadenken over het thema ‘thuis’ en ‘naar huis gaan’. Een conflict met zijn zussen over de erfenis van zijn moeder bepaalde hem bij het gedrag van naakte molratten. Na de vondst van een groot stuk eten schijnen die beesten net zo lang te vechten om deze ‘erfenis’ totdat het brutaalste vrouwtje de rol van ‘matriarch’ op zich neemt en zich het eten toe-eigent. Het familiedrama bepaalde hem bij de betekenis van een thuis, en dat leidde uiteindelijk tot het schrijven van het boek Huiswaarts, een boeiend boek over trekvogels.

Die ervaring én zijn status als immigrant inspireerden Bernd Heinrich tot het schrijven van Huiswaarts. Maar er was nog een aanleiding. Hij is als gepensioneerd bioloog gefascineerd altijd geïntrigeerd geweest door het gedrag van trekdieren. Wat drijft trekvogels om elk jaar op dezelfde plek af te koersen, naar dat nest dat ze kennelijk als hun ‘thuis’ beschouwen. En is de heimwee die mensen hebben naar de plek die zij als hun ‘thuis’ beschouwen werkelijk anders dan de instinctieve drang van migrerende dieren om het nest, de beek of het hol van hun jeugd op te zoeken? Wie de film Holland: Natuur in de Delta heeft gezien zal onwillekeurig herinnerd worden aan de stekelbaarsjes die hun leven op het spel zetten om hun geboortebeek te bereiken. Hetzelfde verbluffende gedrag vertonen ook dieren als kraanvogels, zalmen en albatrossen. Soms mondt het gevecht om dit ‘thuis’ zelfs uit in een gevecht op leven en dood.

huiswaarts

Bernd Heinrich, een bioloog met zeer vaardige pen, verweeft zijn eigen heimwee naar zijn ‘thuis’ met de instincten van dieren. Het verlangen naar een eigen huis proef je op vrijwel elke pagina. En gaat het over dierengedrag, dan is aan alles duidelijk dat Heinrich kan putten uit jarenlang onderzoek. Zijn observaties leveren bovendien verrassende inzichten op:

‘Voor veel dieren is een thuisbasis onmisbaar: het is een voorwaarde voor een succesvolle voortplanting en daarom zetten ze alles op alles om een thuis te bemachtigen en te behouden. Wij mensen hebben weinig oog voor wat ‘thuis’ betekent voor dieren die we opsluiten in kooien waarin behalve lucht, voedsel en water uit een dispenser niets te vinden is, en we staan er nauwelijks bij stil als we een habitat vernietigen waar allerlei soorten hun thuis hebben.’

Ik heb me een gedachtenexperiment toegestaan, door in dit citaat de ‘dieren’ te vervangen door ‘mensen’. De tekst luidt dan als volgt:

‘Voor veel mensen is een thuisbasis onmisbaar: het is een voorwaarde voor een succesvolle voortplanting en daarom zetten ze alles op alles om een thuis te bemachtigen en te behouden. Wij mensen hebben weinig oog voor wat ‘thuis’ betekent voor mensen die we opsluiten in kooien waarin behalve lucht, voedsel en water uit een dispenser niets te vinden is, en we staan er nauwelijks bij stil als we een habitat vernietigen waar allerlei mensen hun thuis hebben.’

In een tijd waarin honderdduizenden mensen een land in oorlog ontvluchten, waarin door klimaatverandering grote delen van de wereld onbewoonbaar dreigen te raken en we ongemerkt onze leefgebieden ernstig vervuilen een actuele en veelzeggende tekst.

Twee werelden, die van dieren en die van mensen, komen in Huiswaarts op fascinerende wijze bij elkaar. ‘Thuis’ en ‘naar huis gaan’ zijn op soms raadselachtige wijze de basisvoorwaarden om te leven. Voor mens én dier. Trouwens, wat een schitterende voorkant met die rosse grutto op weg naar huis! Al lezende ontdek je eens te meer dat het toch wel een heel boeiende wereld is waarin we leven.

Nu de avonden langer worden heb je met Huiswaarts een ontzettend goede reden in handen om eens lekker te cocoonen: onderuitgezakt op de bank. In je eigen huis.

Huiswaarts / Bernd Heinrich / Uitgeverij Meulenhoff / gebonden en ook als e-book