Het winterkoninkje is literair gezien nauw verwant met Het roodborstje. Dezelfde prettige schrijfstijl en ook weer aandacht voor natuur en cultuur die te maken heeft met de vogelsoort.

Wat mij verraste tijdens het lezen van Het winterkoninkje was dat er zowaar aardig veel historische bronnen zijn die schrijven over dit kleine vogeltje, in het Engels wren geheten. Er zijn zelfs Middeleeuwse geschriften die hem vermelden. En dat terwijl de winterkoning een wel heel onopvallende vogel is. Hij is klein, bruin en leeft een verborgen leven tussen planten, muren, rotsen en overal waar hij zich maar kan verstoppen. Ik kwam zelfs een afbeelding tegen van een antiek sieraad van de winterkoning.

‘Onze’ winterkoning mag je gerust een succesnummer noemen. Ooit verliet hij het Amerikaanse continent waar al zijn verwanten leven. Op zijn tocht veroverde hij grote delen van de wereld, zeg maar de Oude Wereld (Azië, Europa en Noord-Afrika). Niet Alexander de Grote of Djengis Khan zijn de grote veroveraars van deze wereld, maar het kleinjantje, oftewel de winterkoning! Tot in de verste en meest onherbergzame uithoeken van Europa wist hij door te dringen, zoals de Hebriden, die gure eilandengroep ten westen van Schotland. Hier ontwikkelden zich in de loop van de tijd verschillende ondersoorten.

Het boek Het winterkoninkje volgt de maanden. In elke maand staat Stephen Moss stil bij wat de winterkoning in die maand te verduren heeft. Mooi vond ik het om te lezen hoe in de wintermaanden het winterkoninkje met soortgenoten de nacht doorbrengt. Winterkoningen zijn kleine strijders met een grote bek. Ze leven solitair en verdedigen hun territorium fel met hun doordringende riedel. Maar zodra de strenge vorst inzet, weten ze elkaar ‘s avonds te vinden. Dan vliegen ze met zijn allen een nestkastje binnen, of een spleet in een boom en houden ze elkaar in de nacht warm. Om in de morgen weer uit te vliegen en hun territoria te verdedigen tegenover de soortgenoten waarmee hij de nacht heeft doorgebracht.

Mooi is ook de verkenning in de literatuur over de winterkoning. De oude Grieken hadden al een verklaring voor zijn naam. Hij speelde namelijk vals bij de wedstrijd wie het hoogst kon vliegen. En daarom werd hij niet de koning onder de vogels, dat werd de arend, maar wel de koning van de winter.

Dat de winterkoning ook de lokale cultuur op de Britse eilanden heeft gestempeld, lees je af aan de folklore op eerste kerstdag. De jongelui dosten zich uit in bizarre kledij, gingen op jacht naar een wren en sloten hem op in een kooi, of doodden hem direct. Daarna gingen ze de huizen langs, zongen een lied, lieten een veertje van de winterkoning na want dat bracht geluk, en incasseerden een muntje voor de moeite. Andere tradities schreven voor dat de kaalgeplukte, maar nog levende winterkoning, werd gestenigd. Gelukkig behoort deze wrede folklore tot het grijze verleden.

Waarin het winterkoninkje groot kan zijn. Eigenlijk in alles. Hij is een ware overlevingskunstenaar, of beter: grote sterfte onder de populatie weet hij met gemak op te vangen. En die grote sterfte, die is in de meeste gevallen het gevolg van een strenge winter. Daar kunnen winterkoninkjes niet tegen. Tijdens zo’n winter kan zo maar driekwart of nog meer van de populatie dood gaan. Maar winterkoninkjes planten zich nog harder voort dan de konijnen en dus is die sterfte ook weer heel snel te niet gedaan.

Wie een winterkoning in de tuin heeft, die is een gelukkig mens. Hij springt van tak na tak, zingt zijn indringende lied, bouwt een paar nesten en verstopt zich in de struiken. Maak kennis met deze geweldenaar. Stephen Moss schreef een meeslepend boek over hem. Een ode aan één van de meest succesvolle vogels aller tijden. Heb je dit boek gelezen, dan weet je in één klap alles over deze alledaagse maar o zo bijzondere vogel.

Het winterkoninkje / Stephen Moss / Ambo|Anthos / als hardcover en als e-book