Recensie: Het herdersleven, James Rebanks

het-herdersleven-rebanksJames Rebanks, adviseur van het Werelderfgoed Centrum van de Unesco, groeide op in het befaamde Lake District in Noordwest-Engeland). Zijn voorouders ook en hoe ver hij ook teruggaat in zijn voorgeslacht, hij vindt er alleen maar schaapherders. Kleine boeren die van geslacht op geslacht een moeizaam leven leidden in de bergen van Engeland. Moeizaam ja, maar ergens anders gaan wonen, geen denken aan. En dat geldt ook voor Rebanks. Hij studeerde af aan de Universiteit van Oxfort, maar keerde direct terug naar het Lake District om daar het vak van schaapherder weer op te pakken. In zijn debuut Het herdersleven neemt hij je op ontroerende manier mee naar de schapen van het Lake District.

button (1)

 

 

 

 

Eeuwenoude tradities stempelen het leven in het Lake District. Deze regio bezocht ik nog nooit, vast tot genoegen van James Rebanks die niet veel op heeft met de toeristen die zijn regio overspoelen. Die hebben heel andere opvattingen en hebben geen flauw benul van de leefwereld van de lokale bevolking. De vreemde bezoekers stappen massaal met de wandelgidsen van dichter William Wordsworth onder de armen door de bergen en koesteren hun romantische denkbeelden over het landschap. Argwanend gadegeslagen door de locals die de toeristen ervan verdenken dat ze hun landschap op een bepaalde manier in bezit nemen.




Dat James Rebanks afstudeerde aan de Universiteit van Oxfort is een klein wonder. In het toekomstbeeld van tienerjongens van het platteland paste geen ander beeld dan dat van de schapenboer. Onderwijzers die hun leerlingen wilden voortstuwen in de vaart der volkeren, liepen zich te pletter als tegen een betonnen muur. Hun leerlingen hadden geen enkele ambitie zich anders te ontwikkelen dan hun vaders. In de klaslokalen botsten twee wereldbeelden frontaal op elkaar: dat van de boerenjongens die met alle vezels verbonden waren met het leven met schapen en dat van de leerkrachten die gegrepen waren door de idealen van vooruitgang, opleiding, ondernemingslust:

‘Het idee dat wij, onze vaders en moeders, misschien trotse, hardwerkende en intelligente mensen waren die iets waardevols, zelfs bewonderenswaardigs deden, leek voor haar te hoog gegrepen. In de ogen van een vrouw die succes afmat aan opleiding, ambitie, ondernemingslust en een flitsende carrière, moeten wij een armzalig stel sloebers zijn geweest. Ik geloof niet dat iemand op deze school ooit het woord ‘universiteit’ in de mond nam, want niemand wilde weg – mensen die weggingen, waren hier niet langer thuis; ze veranderden en kwamen nooit meer echt terug, dat wisten we instinctief.’

Zo ook James Rebanks. Opgelucht verlaat hij zonder diploma de school zodra hij niet meer leerplichtig is en werkt hij op de boerderij van zijn vader en grootvader. Grootvader is een held, zijn voorvaderen die zijn opa voorgingen zelfs mythische helden. Zij legden honderden jaren terug de basis voor de oersterke schaapskudden die nu de bergen begrazen. De schapen die hun bezitters een schamel bestaan bezorgden, soms zelfs een ronduit armoedig bestaan. Maar toch, geen van allen wilde anders. Van ‘s ochtends vroeg tot ‘s avonds stond het leven in het teken van de schapen. Schapen die met de bordercollies van de bergweiden worden gehaald. Schapen die lammeren. Schapen die bijgevoerd moeten worden. Schapen die doodvriezen of omkomen in gierende sneeuwstormen. Schapen die zo mooi mogelijk voorgesteld moeten worden tijdens lokale veilingen en regionale keuringen. Schapen die soms een vermogen opbrengen op de veiling, en meestal iets minder.

‘In de late lente en de vroege zomer markeren, vaccineren en ontwormen we de ooien en lammeren en drijven we ze naar de fells [bergweiden] en intakes [omheinde percelen] waar ze volop kunnen grazen van het zomergras, en de bomen van de vallei vrijkomt voor de groei van hooigras voor de winter.’

James Rebanks vertelt in Het herdersleven van zijn liefde voor zijn grootvader en grootmoeder. Opa bracht hem het klassieke wereldbeeld van de boer bij. Zo was het leven altijd geweest en het zou altijd zo blijven ook. Een goede herder genoot veel aanzien. Opa werkte hard, maar wist ook van wanten als het om vrije tijd en drank ging. Opa die zich zorgen begon te maken zodra zijn kleinzoon op school voldoendes haalde. Hij had een vilein gevoel voor humor en er borrelden altijd streken onder het oppervlak. Opa die ooit een stalmeid had bezwangerd, maar dat soort verhalen werden op het platteland veilig opgeborgen in het collectief geheugen. Iedereen wist ervan, maar niemand praatte erover. En oma? Oma was een boerin van de oude stempel. Oma werkte achter de schermen om de mannen te voeden. Let wel: James Redbanks groeide op eind zeventiger en begin tachtiger jaren. Niet zo heel lang geleden dus.

In Het herdersleven maak je kennis met leven op het platteland van Noordwest Engeland. Het leven van een schapenboer is hard. Het is haast slavenwerk, en toch gaat er een sterke bekoring van uit. Het is een authentiek leven dat stedelingen niet kennen. Een leven dichtbij de natuur. Een leven dat de seizoenen volgt. De seizoenen die zich ook tegen de schapen en hun herders kunnen keren. Als het onafgebroken regent tijdens de zomer, verrot het hooi en leiden de schaapskudden in de winter honger. Het is een leven zoals dat al eeuwenoud wordt geleefd. Tegelijk een leven dat wordt bedreigd door het moderne leven. Ergens achter de horizon wonen mensen die menen het beter te weten dan de bewoners van het platteland. Ze zetelen in kantoren en weten wat het beste is voor de boeren. En dan betreden ook de stedelingen die op zoek zijn naar een tweede woning het toneel. Zij kopen eeuwenoude boerderijen op, of bouwen een comfortabel huis op een weide. Opeens mogen de schaapskudden niet meer door het dorp geleid worden, want de beesten knabbelen immers aan de bloemen en ze bevuilen de gazons.

Ga ik daarom te ver wanneer ik Het herdersleven van James Rebanks op één lijn plaats met een boek als Dit is mijn hof, het veelgeprezen boek van Chris de Stoop? Ook zo’n boek waarin de teloorgang van het platteland op invoelende wijze wordt beschreven. Ik snap wel dat dit soort boeken geliefd zijn. Wie vertoeft niet graag op het platteland? Op de fiets of te voet tussen de koeien, schapen en weilanden? Maar weinig mensen weten hoe het is om boer te zijn, om voor je bestaan afhankelijk te zijn van de opbrengsten van het land. Deze boeken laat je kennis maken met traditionele leefgemeenschappen op het boerenland en je voelt: zo leef ik weliswaar zelf allang niet meer, maar het gaat toch over mijn geschiedenis.

‘De dagen waarop we de schapen terugbrengen naar de fells zijn voor mij de beste momenten van het jaar. Er gaat niets boven het gevoel van vrijheid en ruimte wanneer je met de kudde en de honden op het gemeenschappelijke land werkt. Ik ontsnap er aan de onzin die mij beneden probeert op te slokken. Mijn leven heeft een doel, een aardse, logische betekenis.’

Het herdersleven / James Rebanks / Hollands Diep / als paperback en als e-boek

button (1)

alle recensies van natuurboeken