In het eerste hoofdstuk van Het boek van bijna verdwenen dieren beschrijft ze verdwijnende soorten die zuurstof produceren, CO2 opnemen of direct getroffen worden door klimaatverandering. Soorten als plankton, de Pacifische walrus, het Sinaï-tijmblauwtje en de grote albatros passeren de revue. Tot mijn verrassing zie ik ook niet-dieren in het overzicht staan: de mammoetboom, paranootboom, mos en magroven bijvoorbeeld.

Het plankton wordt met uitsterven bedreigd. Dat klinkt niet erg verontrustend, maar dat is het wel. Wat ik niet wist, maar na het lezen van dit boek wel, is dat de helft van zuurstof die we inademen gemaakt is door plankton. Bovendien vormt het calciumcarbonaat in de schilden en skeletten van zoöplankton kalksteen. Zonder plankton zouden er geen piramides, geen Pantheon en geen Sint-Pietersbasiliek zijn. Helaas vormt de vervuiling van oceanen en wereldzeeën het plankton in zijn voortbestaan. En dat is niet best. Plankton doen namelijk iets heroïsch, schrijft Forshall: ze nemen koolstof op, produceren zuurstof en leveren voedsel voor ons voedsel. Maar plankton eet tegenwoordig ook plastic, vissen eten het plankton en wij eten vis. Hoeveel plastic bevat ons lichaam inmiddels?

Aangrijpend verhaal over het Sinaï-tijmblauwtje

Het verhaal van het Sinaï-tijmblauwtje is werkelijk aangrijpend. Dit mini-dagvlindertje is volledig afhankelijk van Sinaï-tijm dat alleen in de valleien rond een klooster in de Sinaï-woestijn groeit. Maar Sinaï-tijm wordt zeer gewaardeerd om haar geneeskrachtige eigenschappen en wordt teveel geoogst. En het vlindertje vliegt niet verder dan 230 meter. Elk tijm-struikje telt voor het kleine insect. Elk struikje dat verdwijnt, doet een aantal Sinaï-tijmblauwtjes sterven, omdat de afstand tot het volgende struikje te groot wordt. En dan is er nog de klimaatverandering die zorgt voor verdere verdroging van de Sinaï…

Het verhaal over de Europese aal

Het tweede hoofdstuk beschrijft verdwijnende soorten die in wateren leven, dat schoner maken of helpen om het CO2 eruit op te nemen. Ook al zulke nuttige dieren dus. Karetschildpad, zeeotter, de Europese aal, de wilde zalm en de orka behoren tot de soorten die in dit hoofdstuk worden beschreven. Ik vond het verhaal over de Europese aal heel melancholisch. Er is nog zo weinig bekend over deze prachtige vis. Wat wel bekend is dat het aantal babypalingen de afgelopen dertig jaar met maar liefst negentig procent is verminderd. Kunstmatige chemicaliën doden de embryo’s van palingen en maken volwassen dieren onvruchtbaar. Daardoor, en door de obstakels die wij bouwen in rivieren en waterlopen, wordt geschat dat er van de één miljoen palingen die elk jaar de Sargassozee verlaten, slechts eentje zal terugkeren.

Alles hangt met alles samen

De zeeotter, nog steeds bejaagd, is de hoeder van onderzeese ecosystemen. Toen de zeeotter bijna uitgestorven was, ontplofte de populatie zee-egels en die vraten de kelpwouden weg. Kelpwouden zijn belangrijke opslagplaatsen van CO2 in de oceaan, dus van groot belang voor het klimaat op aarde. Toen de populatie zeeotters zich weer enigszins herstelde, hielden ze ook de populatie zee-egels weer wat meer in bedwang en groeien de kelpwouden weer wat aan. Maar ook de zeeotters worden getroffen door vervuiling: insecticides, PCB’s en resten in antirottingsverf dat gebruikt wordt op schepen, hopen zich op in de prooien van zeeotters…

Alles hangt met alles samen, zo kun je wel concluderen.

En zo beschrijft Forshall ook verdwijnende diersoorten die van de grond leven, die grond voeden of zeldzaam zijn geworden door ons landgebruik en soorten die verdwijnen door de handel in wilde dieren, de jacht of vernietiging van het leefgebied.

Een alarmistisch boek

Het boek van bijna verdwenen dieren van Beatrice Forshall is een alarmistisch boek. Forshall hanteert een melancholische schrijfstijl. Het leven van de diersoorten beschrijft ze zo dat je je zelf bij de dieren waant. In de verte vergelijk ik haar schrijfstijl met de stijl van De zee van Rachel Carson. De verhalen zijn ook melancholisch. Heel erg vrolijk word je er niet van als ze de redenen beschrijft waarom de dieren in hun voortbestaan worden bedreigd. De factor mens is wel heel erg groot en meer bepaald: de factor techniek blijkt een heuse killer. Wie denkt dat technische ontwikkeling louter vooruitgang betekent, die heeft het flink mis. Tijdens het lezen van dit boek ontstaan het beeld dat met de ontwikkeling van de techniek een heuse Doos van Pandora zich heeft geopend. De ene plaag na de andere treft de wereld en alle schepselen die erop leven. Heel veel stoffen die in naam van de vooruitgang in gebruik zijn genomen blijken zich uiteindelijk tegen mede-organismen en daarmee ook tegen ons mensen te keren.

Conclusie

Dit boek verdient het om gelezen te worden. Ook vanwege de bijzondere illustraties. Nog zijn de dieren in dit boek niet uitgestorven. Nog kunnen we iets doen om de populaties te redden. Nog wel. Het begint met kennis. Daarom lezen dit boek, en wellicht verandert ons gedrag dan enigszins. En als voldoende mensen dat doen, dan gloort er misschien nog een beetje hoop…

Het boek van bijna verdwenen dieren / Beatrice Forshall / Fontaine Uitgevers / als hardcover