Een verbluffend aantal!

Kent Nederland een groter natuurschrijver dan Koos van Zomeren? De combinatie van kwantiteit en kwaliteit kan de sleutel zijn om tot een antwoord te komen. Om met de kwantiteit te beginnen: Alleen Heel de natuur al telt meer dan 1.000 bladzijden aan natuurverhalen. Kortere en langere. Zijn andere bloemlezing, het hierboven al genoemde Alle vogels telt 888 bladzijden. Dat is een verbluffend aantal! Het leeuwendeel van deze verhalen verscheen met hier en daar een pauze in NRC Handelsblad in de jaren 1986 tot en met 2007. Eind jaren zeventig verscheen bovendien een aantal verhalen in de Nieuwe Revu.

Dan de kwaliteit. Die kun je alleen beoordelen door de verhalen te lezen. Ik kan er heel kort over zijn: wat een genot! Of het nu de vruchteloze pogingen zijn om met zonen een beer of wolf te zien (pogingen mislukken jammerlijk maar ook dat zijn dierbare herinneringen). Of het uitstapje met Wouter Helmer naar de Duivelsberg om daar met een batdetector te zoeken naar vleermuizen. Dat je door de bomen soms het bos niet meer kunt zien, bewijs het feit dat ik de mooiste verhalen niet meer kan terug vinden. Van Zomeren blijkt niet zo veel op te hebben met geloof en zo, maar ook een leven in dienst van de evolutie of andere grootse idealen kan hem niet bekoren. Vervelend dat ik juist dit verhaal niet meer kan vinden. Van Zomeren formuleerde het stukken fijnzinniger.

Fijnzinnige observaties

Ontmoetingen met natuurmensen worden ook fijnzinnig beschreven. Neem de verhalen over G.J. van der Zwaan, professor in de paleo-ecologie, de relatie tussen evolutie en milieu, die vertelt: ‘Het opwindende is dat heel veel natuurlijke processen worden gedragen door uitzonderlijk kleine organismen. En juist de diversiteit van die basale delen wordt nu weer enorm aangetast.’ En een verhaal verder het opwindende verhaal over de gaatjesdrager die trosvormige schelpjes aanmaakt en zich natuurlijk ook voortplanten moet. Dan, vaak bij vollemaan, trekt het protoplasma zich samenin één kamertje. ‘Het wordt verdeeld in klontjes, die allemaal iets meekrijgen van de moederkern, zodat ze zelfstandig verder kunnen.‘ De fijnzinnige observatie van Van Zomeren: ‘Formeel is de gaatjesdrager dan dood. Maar het stoffelijk overschot bestaat bijna gehaal uit nageslacht.‘ Gevolgd met een veelbetekenend: ‘Ja, zo zou iedereen wel willen sterven.’

Ook oog voor het gedomesticeerde

Van Zomeren heeft ook oog voor het gedomesticeerde. De verhalen over de koe zijn werkelijk fantastisch om te lezen. Over het oerrund dat geen kolossale vechtmachine leek te zijn, maar eerder hertachtig, soepel en wendbaar. ‘Toch: een enorm dier met een fier karakter en machtige horens.‘ Een verhaal eerder verhaalt hij over de voorliefde van velen voor mager rundvlees. ‘Hij schatert het uit. Dan willen de mensen het magerste van het magerste en dan hebben ze Croma nodig om het vlees te braden en uiteindelijk is Croma het enige wat ze proeven.’ Iets in me zegt me dat Van Zomeren in dit verhaal vanuit de verte al iets onthult over de boerenbedrog dat rond het kweken van koeienvlees hangt, maar laat ik voorzichtig zijn om de verhalen op deze manier te duiden, want in de verhalen, ook niet over het geslachte kalf, niet de geringste aanwezigheid van dit soort van speculatie.

Poëzie

Overigens zijn het niet alleen verhalen die je tegenkomt in Heel de natuur. Zo ongeveer in het hart van dit kloeke boek vind je een aantal prachtige gedichten.

‘Ik geloofde ze wel, maar niet helemaal.’

Al begin van de jaren negentig beschrijft Koos van Zomeren het fenomeen dat thans wordt aangeduid als het shifting baseline syndrome, maar dan verhullend, als een fijn verhaal hoewel het helemaal niet fijn eindigt. En het begin was ook al niet honderd procent fijn. Het is het verhaal van Van Zomeren die bezig was het vele nieuwe in de natuur te ontdekken, maar de oude mannen die hem wegwijs maakten in de natuur zeiden dat er al veel verloren was. ‘Ik geloofde ze wel, maar niet helemaal.’ Immers: ‘Ze konden ook niet laten zien wat er verloren was gegaan.’ Van Zomeren eindigt het verhaal veelbetekenend met de opmerking dat je in Nederland niet voor je 65 bent aan de natuur moet beginnen. Tegen de tijd dat je ontdekt hoeveel er in de loop der jaren verloren is gegaan en dat je dat als pijn gaat ervaren, ‘verdwijnt alles in de mist van de seniliteit.’ Arme ik, bedacht ik me toen.

Een monument om urenlang in te vertoeven

Een monument waarin je urenlang kunt vertoeven. Dat is deze kloeke bloemlezing van Koos van Zomeren. Prachtig geïllustreerd door Siegfried Woldhek (kunstenaar en natuurbeschermer) trouwens. Of het nu gaat om de vraag of een adder ook mag leven. Of een ietwat melancholisch verhaal over het geel van speenkruid. Beschouwingen over onze maakbare natuur. Of zijn gesprek met Voskuil over dierenmishandeling. Of zijn dagboeknotities uit Naar de natuur. Het lezen is een feest als je dit boek openslaat. Een heel lang durend feest want dit boek krijg je haast niet uit. Ik schat in dat als je elke dag een verhaal leest, je pas over twee of drie jaar de laatste bladzijde bereikt. Werkt je geheugen als het mijne, dan kun je weer opnieuw beginnen en alles zal weer lezen als nieuw. Het mag ondertussen wel duidelijk zijn: ook de kwaliteit van de verhalen maken Koos van Zomeren tot één van de grote natuurschrijvers van ons land. Of hij de grootste is, dat moet je zelf maar bepalen na het lezen van Heel de natuur.

Heel de natuur / Koos van Zomeren / Arbeiderspers / als hardcover