Recensie: Gruttoland, erfgoed van Murk Nijdam

Een boer die radicaal kiest voor de natuur vanwege zijn liefde voor grutto, kievit, veldleeuwerik en al die andere weidevogels. Die boer heet Mark Nijdam. Sloeg hij eerst de richting in naar meer intensief, toen hij zag dat het aantal weidevogels afnam op zijn weilanden, besloot hij weer over te gaan op een extensieve vorm van veeteelt. Het aantal weidevogels nam weer toe, soms zelfs spectaculair, en de bedrijfsvoering kon economisch ook nog uit. Dat is in het kort het inspirerende verhaal van Gruttoland, erfgoed van Murk Nijdam waarover je hieronder mijn recensie kunt lezen.

Murk Nijdam, geboren in 1959, werd als jongste in een gezin met vier kinderen geboren. Je leest over zijn voorliefde voor het boerenleven, voor touwtje trekken, het meehelpen met hooien en het zoeken naar het eerste kievitsei. We zijn dan ook in Friesland of beter gezegd: Fryslân, dé weidevogelprovincie van Nederland. Murk nam uiteindelijk de boerderij van zijn ouders over, breidde die uit, ging in de jaren van schaalvergroting over op een (enigszins) intensievere vorm van veeteelt, maar besloot zijn werkwijze toch weer te wijzigen ten faveure van de grutto’s en andere weidevogels op zijn land.

De liefde voor weidevogels

grutto uitsnede

En dat vind ik een heel inspirerend verhaal. Niet alleen omdat ik natuurlijk ook graag zie dat de weilanden weer vol zullen raken met weidevogels, maar ook omdat van elke bladzijde de liefde voor het boerenleven én de weidevogels afspat. Het boerenbedrijf en de natuur hoeven geen tegenstelling te zijn, ook niet in onze tijd. Alleen al het aanleggen van een plasdras kan een groot verschil maken. En wanneer de boer in kwestie, in dit geval dus Murk, ook nog eens het naadje van de kous wil weten en zich afvraagt hoe het leven van de grutto er uit ziet (op de Friese weide, maar ook ver daarbuiten tot in Afrika aan toe), dan kan er een prachtige samenwerking ontstaan met biologen die wetenschappelijk onderzoek verrichten op de landerijen van de boer. En zo geschiedde. Grutto’s werden geringd, sommige werden zelfs voorzien van een zender. Eén van die gezenderde grutto’s, Krum geheten (draai deze naam om en je ontdekt naar wie deze grutto is vernoemd), gaf zijn geheimen prijs. Hij vloog van Friesland naar Zuid-Spanje, toen door naar Marokko, bereikte een wetland in Senegal om begin februari de Sahara weer over te steken richting Spanje. Tien dagen later landde hij in Portugal om op 20 maart te landen op het land van Murk, inmiddels Gruttoland geheten. Krum is weer terug op de weide waar hij een jaar eerder werd geringd. Helaas wordt hij in mei van dat jaar dood in de wei gevonden, waarschijnlijk gegrepen door een hermelijn. Het is ontroerend om boer Murk op de foto te zien staan met de geringde en gezenderde grutto Krum in zijn handen.

Gruttoland erfgoed van murk nijdam
Meer informatie

Met stijgende bewondering

Ik heb een voorliefde voor natuurboeken waar ook het verhaal van een (of: de) mens in woord verteld. Ik vind deze categorie natuurboeken vaak net iets inspirerender dan boeken waarin slechts het verhaal van het dier wordt beschreven. Met een mens kan ik me identificeren. Ik kan me inleven in zijn of haar persoonlijke verhaal. Je leest over goede dagen en ook over moeilijke momenten. Het maakt me blij en stemt me hoopvol. Ik leef mee met wat de hoofdpersoon overkomt. En krijg begrip voor als het misschien toch niet gaat zoals gewenst (vanuit mijn perspectief als natuurliefhebber). Het boek Gruttoland, erfgoed van Murk Nijdam is bij uitstek zo’n boek. Met stijgende bewondering las ik over Murk die dwars tegen de tijdsgeest in zijn bedrijfsvoering aanpaste aan het leven en de wensen van weidevogels. Natuurlijk, hij was en is gefascineerd door weidevogels, dat zeker. Maar je moet het toch maar durven. Op de weide en in de stal verdien je als boer tenslotte wel je inkomen.

Andere mensen die met de grutto bezig zijn

Hoewel Murk Nijdam de hoofdpersoon in dit boek is, kom je heel veel andere mensen tegen die een deel van hun leven in het teken stellen van de weidevogels. Theunis Piersma bijvoorbeeld, hoogleraar Trekvogelecologie die wordt bevraagd over de toekomst van onze nationale vogel. Ben ik daar toch behoorlijk bezorgd over, daar is Piersma verrassend optimistisch. De schrijver van het boek die met hem in gesprek ging, was dat overigens ook. Piersma schat in dat de boeren uiteindelijk niet anders zullen kunnen dan over te stappen op een natuurinclusieve manier van veeteelt. ‘We hebben geen keuze. Het is onze enige manier om te overleven.’ Meststoffen en gifstoffen houden zich immers niet aan de begrenzing van de percelen waar ze gebruikt worden. Ze verwaaien met de wind en komen via het water reservaten binnen (en de leefomgeving van ons mensen, denk ik dan). Hoopvol gaat Piersma verder: ‘Het is geen kwestie van geld, dat lijkt er genoeg te zijn. Het is veel meer een kwestie van levenshouding en van algemene beschaving.’

Onderzoek naar gruttogeluiden

Heel fascinerend om te lezen is het verhaal van Ondrej Belfin, student van de Rijksuniversiteit Groningen. Hij deed onderzoek naar communicatie tussen grutto’s. Aan het eind van het broedseizoen wist Belfin maar liefst twintig verschillende gruttogeluiden te interpreteren. Veel meer dan verwacht. Vliegt een buizerd hoog over dan maakt de grutto een ander geluid dan wanneer een bruine kiekendief laag over zweeft. En ook kat of hermelijn ontlokken de grutto een ander signaal. Hij zag ook hoe een grutto vrouwtje achter een kuiken aanging, het terug droeg onder haar vleugel, terwijl ze haar kuiken vermanend ‘toesprak’. Dat is toch verbazingwekkend?

Voortbestaan gegarandeerd

Geheel vrij van zorgen was boer Nijdam niet. Wie zou zijn boerderij overnemen? Een boer die op gangbare wijze zou produceren waarop de grutto’s het paradijs zouden verlaten? Vanuit de Bond Friese Vogelwachten (BFVW) werd de stichting Agrarisch Natuurfonds Fryslân (ANF) opgericht en die nam het plasdras van boer Nijdam over. En boer Nijdam? Die bouwde er een aantal vogelkijkhutten bij voor vogelfotografen en andere bezoekers. Stil zitten is er niet bij. Maar op deze manier werd het voortbestaan van het gruttoparadijs wel mooi gegarandeerd.

Hoewel de weilanden van Murk Nijdam werden omgedoopt tot Gruttoland, verblijven er natuurlijk veel meer vogelsoorten op zijn land. Al deze vogels worden in het boek beschreven en afgebeeld.

Aanvalsplan Grutto

Het boek sluit af met een beschrijving van Aanvalsplan Grutto waar de zes weidevogelprovincies in ons land zich bij hebben aangesloten: Noord- en Zuid-Holland, Utrecht, Overijssel, Groningen en Fryslân. Ik mag hopen dat het aanvalsplan de de komende jaren zonder haperen uitgerold kan worden.

Conclusie

Rest mij nog op te merken dat Gruttoland, erfgoed van Murk Nijdam een prachtig opgemaakt boek is. De overvloed aan prachtige kleurenfoto’s uit heden en verleden doen weldadig aan.

Iedereen met hart voor de grutto, en zeker iedereen die zich als boer, beleidsmaker of beschermer bezighoudt met weidevogels, zou dit boek moeten lezen. Het is niet alleen bijzonder inspirerend, het is ook bijzonder informatief. En ik herhaal het ten overvloede: de persoonlijke verhalen over de mensen ‘achter’ Gruttoland maken het ook tot een heel warm boek. Het is tenslotte ook mooi om te lezen over de passie waarmee Murk en al die anderen zich ontfermen over de grutto en zijn vogelkompanen in de wei.

Gruttoland, erfgoed van Murk Nijdam / Hans Peeters / Uitgeverij Noordboek / als hardcover

recensie grutto de reis van onze nationale vogel ruben smit rob buiter

PS
Lees ook mijn recensie over het boek Grutto! van filmmaker Ruben Smit. Dit boek is een ode aan de grutto én laat zien welke reis hij aflegt van broedgebied naar overwinteringsgebied en weer terug. Lees hier mijn recensie over Grutto!

Verwelkom nieuw leven in jouw tuin dit broedseizoen!