Het boek Grutto! De reis van onze nationale vogel is allereerst een fotoboek. De ene foto is nog indrukwekkender dan de andere. Of het nu een weidelandschap is dat bedekt gaat onder een sluier van mist of een zwerm grutto’s die de landing heeft ingezet, het is prachtig alom. Een aantal foto’s die in Nederland zijn gemaakt, meen ik te herkennen in die zin dat ik de polder of een gebouw meen te herkennen. Maar hoe verder weg de grutto gaat, en dus ook de fotograaf, hoe minder herkenning en hoe meer verrassing. Eindelijk krijg ik ook het leefgebied van de IJslandse grutto te zien. Of zie ik hem staan in een Afrikaans landschap tussen voor mij onbekende vogelsoorten.

Pieter Winsemius vestigt in zijn voorwoord de aandacht op het Aanvalsplan Grutto dat de bescherming van de steltloper beoogt. Zijn droom is dat onze kleinkinderen later met het boek van Ruben Smit op schoot kruipen en dat we dan kunnen zeggen: ‘Opa was erbij toen we de grutto hebben gered.’

Tussen de foto’s door vind je korte hoofdstukken waarin de auteurs verhalen van het leven en de reis van de grutto. Verrassend voor mij is te lezen dat de grutto oorspronkelijk een moerasvogel was, en dat je hem als zodanig nog altijd in Oost-Europa kunt zien. In landen als Duitsland, Polen, Oekraïne, Rusland en Estland leven de grutto’s nog altijd in moerassen. Maar de dichtheden in moerassen zijn véél lager dan de dichtheden die grutto’s in weidegebieden kunnen bereiken. Maar ooit, toen Nederland ook nog een moerasland was, moeten ook in de Lage Landen de grutto’s in moerassen hebben gebroed. Toen we ons veenlandschap begonnen te ontginnen, ontdekten de grutto’s de voordelen van de weide en bereikte de grutto-populatie in ons land in 1975 zijn hoogtepunt: 120.000 paar grutto’s broedden er toen. Roofdieren, DDT en ander gif en ander menselijk handelen deden die populatie in rap tempo wegsmelten. Nu zijn er nog minder dan 30.000 over en die populatie vergrijst. Elk jaar verdwijnt ongeveer 5% van de populatie. Nee, echt rooskleurig staat het er nog niet voor met de grutto.

De vraag bij trekvogels is welke nationaliteit er in zijn paspoort zou staan. Die van het land waar hij is geboren, of die van het land waar hij het grootste deel van het jaar leeft? Onze grutto overwintert ten zuiden van de Sahara waar hij ook een boerenlandvogel is. Afrikaanse rijstboeren zien hem echter vaak liever gaan dan komen, want hij eet daar, naast ongewervelde dieren, ook de vers geplante rijst. Tja, dan vraag je haast om problemen! Het lijkt er echter op dat onze grutto’s steeds noordelijker overwinteren, zelfs al in het noorden van Frankrijk! We houden het er maar op dat de grutto een kosmopoliet is.

Een grutto in een bergdal? Ik heb wel eens gedacht: waarom zie ik nou nooit een grutto op een Alpenweide? Daar wemelt het werkelijk nog van de insecten. Zo op het oog een prima leefgebied, uitgezonderd de rotsachtige bodem dan waarin hij met zijn lange snavel nauwelijks kan peuren. Op IJsland broeden echter inderdaad grutto’s in bergdalen. Zie de grutto staan op een bloemweide op IJsland. Het is echter niet ‘onze’ eigen grutto, maar een ondersoort, zijn neef, de IJslandse grutto. Die zie je in Nederland uitsluitend tijdens de trekperiode of in de winter, als hij in een enkel gebied overwintert in Zeeuws-Vlaanderen.

Gelukkig ontmoet ik ook boeren met een hart voor de grutto. In het boek Een gruttoparadijs werden een paar ‘grutto-boeren’ gevolgd, ook in dit boek kom ik ze tegen. Boer Piet van ’t Klooster bijvoorbeeld, die een gezinsbedrijf heeft van 120 hectare in de befaamde polder Arkemheen. Wil je in het voorjaar grutto’s zien, dan op naar deze fraaie polder bij Nijkerk! Ook boer Piet vertelt van de dilemma’s waarvoor boeren met passie voor weidevogels worden gesteld. En hij doelt op de negatieve invloed van roofdieren als vos, buizerd en hermelijn. Voor een boer is niets zo frustrerend als een ‘vluchtstrook’ gras laten staan om vervolgens een grutto-kuiken in de snavel van een meeuw te zien verdwijnen. Boer Wim van Ittersum heeft dezelfde ervaring en geeft ronduit aan dat de jacht op de vos een noodzakelijke voorwaarde is willen we de weidevogels op de been houden.

De schoonheid overheerst echter in het boek Grutto! De reis van onze nationale vogel. De auteurs volgen de grutto op zijn reis van hot naar her. De foto’s zijn indrukwekkend en de korte hoofdstukken vertellen iets over de achtergronden van de vogel-op-hoge-poten. En hoewel ik meende dat ik al heel veel wist over de grutto, stak ik ook van dit boek weer het nodige op. Kijk hem recht in de ogen, zie hem zwermen of voedsel zoeken, onze grutto! Met Pieter Winsemius en vele andere droom ik van een bestendige toekomst voor de grutto en al die andere weidevogels.

Grutto! De reis van onze nationale vogel / Ruben Smit en Rob Buiter / Uitgeverij Noordboek / als hardcover