Met haar boek Gilead won de Amerikaanse schrijfster Marilynne Robinson de Pulitzer Prize, een van de belangrijkste boekenprijzen ter wereld. Tijdens mijn vakantie in Oostenrijk las ik het voor de tweede maal. Ik lees zelden tot nooit een roman voor de tweede maal, maar voor de romans van Marilynnne Robinson maak ik een uitzondering. Slow reading zou je de leeservaring van al haar romans kunnen noemen, zo slow dat elke zin, ja haast elk woord, ertoe doet. De rijkdom aan ideeën is zo groot dat je bij een tweede lezing geraakt wordt door heel andere facetten.

In de roman Gilead blikt John Ames terug op zijn leven in de wetenschap dat hij niet lang meer te leven heeft. Angina pectoris, een hartkwaal, gaat hem binnenkort naar zijn Schepper brengen. Nu schrijft hij zijn geestelijke testament op, een dagboek, waarin hij die dingen noteert die hij wil overdragen aan zijn zevenjarige zoon. Het brengt zijn gedachten terug bij de dagen dat hij gelukkig getrouwd was met Louisa. Maar Louisa stierf al vroeg en hun enige kind met haar en toen was John Ames alleen. Door een grote genade, zoals hij het zelfs noemt, verscheen de raadselachtige Lila in zijn leven. In een van de meest liefdevolle passages beschrijft Ames hoe hij destijds naar haar uitkeek. Hoe hij, toch veel ouder dan haar, zich destijds niet helemaal meer in de hand had. Eigenlijk is Gilead een liefdesbrief aan zijn zoon en indirect aan Lila. Ames blijkt een man met een groot hart. Een hart voor de wereld en een hart voor zijn gemeenteleden. Hij hoopt dat zijn zoontje de brief zal lezen als hij eenmaal volwassen is, en als Lila de brief niet zal hebben verbrand. Het ventje zal immers vaderloos opgroeien en dat besef dringt Ames tot schrijven. De ene generatie komt en de andere gaat, maar onderling blijven ze verbonden. Niet vreemd dat het mysterie van de doop voor dominee Ames een van de meest fascinerende is. Naast dat van het avondmaal, maar dat komt mede doordat hij ooit uit handen van zijn eigen vader een stukje beroet brood ontving dat hij nog altijd als een stukje avondmaalsbrood beschouwt.

Nu is John Ames zo ongeveer een van de minst zondige mensen die er op deze aard heeft rondgelopen. Zo komt hij althans in zijn geschrijf over. Maar schijn bedriegt. Ook Ames heeft een doorn in het vlees, en juist die doorn begint de laatste tijd aardig te steken. Het is de zoon van zijn collega-predikant en jeugdvriend Boughton. Toen de zoon van Bougton werd geboren, mocht Ames het ventje dopen en wat bleek: Boughton had hem vernoemd naar John Ames: Jack Ames Boughton. Jack ontwikkelde zich echter tot een enfant terrible. Hij maakte een armzalig schepsel zwanger en weigerde het kind te erkennen. Het kind stierf tot groot verdriet van zijn grootouders onder erbarmelijke omstandigheden. En Jack verdween voor jaren naar de grote stad. En uitgerekend nu verschijnt Jack weer op het toneel. Hij noemt John Ames ‘pappa’ maar de gesprekken die de twee voeren zijn ronduit stekelig. De een wil de ander niet begrijpen en Ames beklaagt zich in zijn memoires over het optreden van Jack. De gesprekken, vaak over theologische onderwerpen, brengen hem in verlegenheid. Jack drijft hem in het nauw en wat nog meer is: Jack maakt kennis met Lila en zijn zoon en die vermaken zich uitstekend met hem. De ergernis over Jack bereikt het hoogtepunt wanneer Jack zijn vertrek aankondigt, precies op het moment dan zijn vader, Boughton dus, ook aan zijn eindje begint te raken. Ook hij zal niet lang te leven meer hebben, maar zijn enige zoon zal hem niet bijstaan. Ames kan er niet bij, maar wordt uiteindelijk deelgenoot van het geheim dat Jack met zich meedraagt: hij heeft een relatie met een zwarte vrouw waarmee hij een zoontje heeft. Niemand in de familie Boughton is hiervan op de hoogte, de apartheid is in het Amerika van de jaren vijftig immers nog pregnant aanwezig. De goede Ames schenkt Jack genade, zegent hem zelfs bij diens afscheid en besluit Boughton op een milde wijze op de hoogte te brengen. Om te voorkomen dat zijn stervende jeugdvriend de schok van het geheim niet zal overleven, fluistert Ames hem het geheim toe terwijl Boughton in diepe slaap verkeert.

John Ames is een sereen en bewogen figuur die zijn zoontje zijn plaats wil geven die hem toekomt: in het geslacht Ames, met illustere figuren als grootvader Ames die ten strijde trok tegen de slavernij, broer Edward die tijdens zijn studie filosofie de brui gaf aan het geloof en natuurlijk met John Ames zelf, de vader die binnenkort het leven van het zevenjarige ventje zal stempelen als de vader-in-het-graf. Ondertussen voert Ames de ene theologische en filosofische discussie na de andere, in de hoop dat zijn zoon er later door verrijkt zal worden. Gilead is een bewogen roman waarvan de diepte haast niet te peilen valt. Ik kan me voorstellen dat ik deze roman ooit nog eens voor de derde keer ga herlezen.

Gilead / Marilynne Robinson / Arbeiderspers – Mozaïek / als paperback en e-boek