De Britse bioloog Dave Goulson kocht een vervallen boerderij in hartje Frankrijk en toverde het terrein om tot een natuurgebied waar insecten, vogels en zoogdieren floreren. Zelfs de bonte knaagkever in de verweerde balken deren hem niet. In zijn boek Geroezemoes in het gras laat hij ons kennis maken met de wonderlijke wereld van de insecten.
Wie bij het lezen van verhalen over insecten als de bedwants, bonte knaagkever, bladluis, bidsprinkhaan en muskiet al de rillingen over het lijf krijgt, die moet niet aan het boek Geroezemoes in het gras beginnen. Of juist wel, want de liefde van Dave Goulson voor insecten is zo groot, dat je zelfs voor de afschuwelijke bedwants sympathie krijgt. Alle hoofdstukken staan op zichzelf en zijn even geanimeerd geschreven. Goulson heeft een lange staat van dienst als bioloog en onderzoeker, hij heeft veel te vertellen.
Geroezemoes in het gras is onderverdeeld in drie delen. Het eerste deel beschrijft een aantal opvallende verschijnselen in het insectenrijk. Vliegen bijvoorbeeld. Wie vindt die beesten nou niet smerig? Zelfs insectenliefhebber Dave Goulson geeft toe: een vlieg op je eten is ronduit smerig. Maar ondertussen zijn vliegen een enorme en zeer diverse groep insecten die ongeveer 240.000 op naam gebrachte soorten omvat, ongeveer een vijfde van alle bekende soorten op aarde. Vliegen vormen op Chez Nauche, zo heet zijn boerderij, het hoofdvoedsel van duizenden soorten dieren. Het vervelende nu met vliegen is dat ze zich juist op plaatsen vermenigvuldigen tot enorme zwermen waar we het niet willen. In luxe modewinkels bijvoorbeeld, of de exquise restaurants aan een jachthaven. Enorme hordes vliegen belaagden de chique buurt. Ze waren afkomstig uit een nabijgelegen vuilstort en het was aan Goulson om te onderzoek hoe de plaag te bestrijden. Zijn antwoord is eenvoudig: we moeten veel meer recyclen, want daarmee halen we de voedingsbodem voor vliegenbroed weg.
Een schitterend hoofdstuk is dat over het paargedrag van de bonte knaagkever. Op een nacht hoort Goulson klop-klop-klop-klop-klop, stilte. Hij kende het geluid: de bonte knaagkever was op zoek naar een paringspartner. Vijf, zes doffe tikjes volgen elkaar snel op, alsof iemand met zijn vingers trommelt of met de punt van een potlood op een houten tafel tikt. Volgens een oude legende betekende dit geluid dat het zachte geluid afkomstig was van de duivel, die ongeduldig trommelend met zijn vingers zijn kans afwachtte om de ziel van een stervende te grijpen zodra die het lichaam verliet. Goulson ontmythologiseert de legende vakkundig: ‘Natuurlijk was het niet afkomstig van de duivel, tenminste, meestal niet.’ Het was de lokroep van een bonte knaagkever die met zijn kop tegen hout ramt in de hoop dat een vrouwtje het geklopt beantwoordt met eenzelfde roffel. Langzaam aan komen de echtelieden bij elkaar, aldoor op het hout rammend en goed luisterend waar het geklop van de beoogde partner vandaan komt. Ook weer zo’n heerlijk verhaal uit Geroezemoes uit het gras.
Het tweede deel uit het boek gaat in op de belangrijke functie die insecten vervullen: de functie van bestuiving. Niet alleen wilde planten en bomen zijn afhankelijk van insecten, ook onze gewassen kunnen niet zonder insecten als hommel, bij en veldwesp. Zonder insecten geen leven op de droge delen van de aarde! Alles wat in het veld leeft, of het nu mooi, onaanzienlijk, gruwelijk of zeldzaam is, staat in verband met al het andere en is er hooguit enkele stappen van verwijderd. De complexiteit van deze ontelbare interacties gaat ons voorstellingsvermogen te boven, ‘en misschien is het zowel arrogant als nutteloos om zelfs maar te proberen haar te doorgronden.’ De inzet van Goulson is om te proberen de complexiteit niet al te zeer te verknoeien, maar dat blijkt een nogal ingewikkelde zaak, zo blijkt in het derde deel waarin Goulson uit de doeken doet welke risico’s de huidige mensheid neemt door de omgeving waar we zo afhankelijk van zijn, telkens weer schade toe te brengen. Schrijnend komt dat aan het licht door het aantal bijen op de velden van Chez Nauche te vergelijken met het aantal op de velden van zijn buurman. Dat blijkt een verschil van dag en nacht te zijn. Gif blijkt de verklaring.
Ronduit verontrustend is zijn onderzoek naar neonicotinoïden, een gif waarmee zaad van veel gewassen worden geprepareerd. Zodanig dat de hele plant, inclusief het stuifmeel, dit gif bevatten en alle insecten doden die er van eten. En zo worden complete bijenvolken uitgemoord. En hoopt zich in de bodem een onvoorstelbare hoeveelheid gif op, en wie zal zeggen hoeveel gif er in zoogdieren, vogels, amfibieën en reptielen ophoopt? En wie egocentrisch is zou ook de rillingen over het lijf moeten krijgen bij de gedachte dat er zich in je potje honing of jam een (kleine) portie gif bevat. Zelfs biologisch voedsel kan ermee besmet zijn, want in de praktijk zijn gewassen die bewerkt zijn met neonicotinoïden nooit ver weg. En hommels en bijen vliegen kilometers ver weg om nectar te verzamelen.
Een beetje somber werd ik toen ik las hoe cynisch overheden en fabrikanten vervolgens reageren op wetenschappelijke onderzoeken die de schadelijkheid van dit gif aantonen. Na de ecologische ramp met DDT in de jaren zestig van de vorige eeuw, lijkt zich een nieuwe ramp voor te doen. Eentje die eerst de meest onaanzienlijke en minst geliefde dieren treft: insecten. Maar het is onvermijdelijk dat ook ‘hogere dieren’, tot en met de mens zelf, getroffen wordt door de rotzooi waarmee we onze wereld doordrenken. Een wereld waarvan er tot op heden slechts eentje is, en die niet zo heel gek groot is. De vergelijking die Goulson met de treurige gang van zaken op Paaseiland maakt, spreekt boekdelen.
Geroezemoes in het gras is een aanstekelijk geschreven boek over de wonderlijke wereld der insecten. Een wereld die nauw verbonden blijkt te zijn met de wereld van de mensen. Een wereld waar we zuinig op moeten zijn.
Geroezemoes in het gras / Dave Goulson / Uitgeverij Atlas-Contact / als paperback en eboek
