Je bent een geluksvogel wanneer je het boek Geluksvogel van Martin Melchers hebt mogen lezen. Wat een heerlijke verhalen vertelt de gepensioneerde stadsecoloog uit Amsterdam! Hij groeide letterlijk op in de natuur. Nee, iets te klagen heeft hij nooit gehad, zo begint hij het eerste hoofdstuk. En nergens in de rest van zijn boek spreekt hij die eerste zin tegen. Sterker nog, in het slothoofstuk valt hij ‘domweg gelukkig’ tussen het duinriet in slaap.

Laat ik maar beginnen met wat ik zo mooi vind aan Geluksvogel. Dat is de heerlijke (Amsterdamse?) humor waarmee Martin Melchers zijn avonturen in de natuur vertelt. Ik heb regelmatig zitten bulderen van het lachen. Anders dan de ondertitel Een kleine biografie van de Amsterdamse natuur is dit namelijk ook een kleine biografie van Martin Melchers. En juist die vervlechting van de natuur met zijn persoonlijke leven maakt dit boek zo’n genot om te lezen.

De jonge Martin doet me trouwens denken aan één van mijn beste vrienden die opgroeide in een nietig dorpje. Mijn vriend sloop ooit naar een buizerd die nietsvermoedend op een paaltje zat. Hij wierp zich op de roofvogel en wist hem nog te vangen ook. Dit onwaarschijnlijke verhaal is echt gebeurd. Melchers presteerde hetzelfde door zichzelf in een zijwaartse beweging op een haas te werpen. En evenals dat voormalige dorpsjochie dat ik ken, verkeerde de jonge Melchers vooral in de natuur. Om er te vissen, te onderzoeken, naar eieren te zoeken, nesten van oeverzwaluwen uit te graven en wat niet meer. Maar de rode draad in het leven van Melchers waren de drie soorten plevieren die op de bouwterreinen van het Amsterdam tijdens de Wederopbouw broedden: de bontbekplevier, strandplevier en vooral de kleine plevier. Hij verknalde er zijn middelbareschooltijd mee, want juist in die jaren waren de topjaren voor plevieren op de spuitvelden. Hij liep meer naar nesten te zoeken dan dat hij lessen volgde, laat staan huiswerk maakte. Het zoeken naar nesten van strandplevier en kleine plevier leverde hem bovendien een royement op van de voetbalvereniging. Dan ben je wel een fanatiekeling!

Het is echter niet alles humor en lachen in Geluksvogel. Waar geluksvogels zijn, daar zijn ook pechvogels. Een vriendje stierf aan nekkramp. De klasgenote waarop Martin stiekem verliefd was, bleek niet zo oud geworden te zijn als gehoopt. Zijn eerste vriend waarmee hij de natuur in trok, stierf jaren nadat ze elkaar sluipenderwijs uit het oog verloren.

Maar geweldig de verhalen over een jochie dat de stuipen krijgt wanneer Melchers hem laat schrikken van zijn schuiltent. Over het gehijg in de bosjes van een dichtbegroeide tuin. De manier hoe hij de directeur van ABN AMRO zover weet te brengen dat er aan de gevel van het bankiersgebouw een nestkast voor de slechtvalk komt te hangen. De liefdesavonturen in het gras. En altijd weer de plevieren die vroeg of laat weer opduiken in Geluksvogel. Zelfs in de ogen van zijn eigen vrouw is de strandplevier niet ver weg.

Ondertussen is Geluksvogel ook een kroniek van de natuur-in-ontwikkeling in Amsterdam en omgeving. Honderden paren bontbekplevieren, kleine plevieren en strandplevieren hebben er ooit gebroed op de bouwterreinen. Wat een weelde! Er is echter niet veel meer van over. Alleen de kleine plevier weet zich nog altijd te handhaven binnen de Amsterdamse stadsgrenzen. De bouwterreinen veranderden vroeg of laat in hun bestemming: in een woonwijk of bedrijventerrein. Weg plevieren. Maar de Amsterdamse natuur werd ook verrijkt met nieuwe soorten. Schelpdieren uit de Kaspische Zee. Kwallensoorten van héél ver weg en zelfs een heuse killervlokreeft. Vaak is het Melchers die als één van de eerste deze soorten ontdekt.

Onthutsend overigens ook om te lezen dat de ambtenaren in het gemeentehuis en in de stadskantoren vaak nauwelijks iets op hebben met de natuur. Waar economie en ecologie met elkaar botsen, daar is de ecologie vrijwel altijd de verliezer in een stad die het kapitalisme maximaal omarmt. Stadsecologen worden door hun collega’s openlijk tegengewerkt. En ook uitvoerders stonden vaak niet te trappelen om de bouw stil te leggen voor een plevierennest. Gelukkig, er waren ook uitzonderingen…

Mooi om te lezen dat de natuur zich toch weer in elk hoekje en gaatje weet te wringen daar in Amsterdam. Hoezeer de mens ook zijn best doet om de natuur in het gareel te krijgen, of zelfs te laten verdwijnen, de natuur blijkt vindingrijk en onvoorspelbaar. In die zin staat het Amsterdam van Melchers model voor heel Nederland. Nederland is een knutselland. Elke vierkante meter is door mensenhand tot stand gekomen, en elke nieuwe generatie doet het weer eens dunnetjes over. Nooit staat het denken over inrichting van stad en land stil. En in dat knutselland prevaleren economische waarden boven ecologische. Vaak moet de natuur wijken, maar glipt ze vervolgens op ongedachte wijze weer naar binnen. Zo in Amsterdam en zo ook in heel het land.

Wat mij dan wel opvalt is dat Melchers, die het komen en gaan en soms verdwijnen van de natuur van heel dichtbij meemaakt, nooit sombert. Op haast vrolijke wijze gaat hij de strijd aan met natuurhaters. Soms moppert hij op een gestoorde ambtenaar, maar meestal blikt hij opgeruimd de wereld in waar dan ook opmerkelijk veel te zien is. Dan verliest hij zich weer in het kijken naar een vogel, een boommarter of jonge vos. Het kijken naar andere soorten maakt hem simpelweg gelukkig. En passant doet hij voorstellen voor het behoud van natuur en soorten. Wie plevieren wil beschermen, hoeft niet zo moeilijk te doen in zijn ogen. Creëer een zandvlakte in de polder en ploeg deze ‘akker’ elk voorjaar om. Plevieren gegarandeerd. Als hij in het slothoofdstuk op zijn rug ligt op een heerlijk plekje, vliegt een boomvalk over. Boven zijn hoofd zingen vijf veldleeuweriken. Domweg gelukkig valt hij tussen het duinriet in slaap.

De natuur is altijd in ontwikkeling. Ook en zeker in een stadse omgeving. Over de ontwikkeling van de natuur in het Amsterdam van na de Tweede Wereldoorlog lees je in in dit boek. En dat ook nog eens op humoristische en aanstekelijke wijze. Ook al ken je Martin Melchers niet (zoals ik), toch lezen dit boek. Het is een rijk boek. Goudeerlijk, warm en het navertellen waard.

Geluksvogel / Martin Melchers / KNNV Uitgeverij / als paperback

Mijn tips voor natuurbeleving en vogels kijken

Met deze tips beleef je de natuur nog intenser en komen de vogels letterlijk dichterbij: