In Foon is Nadja aan het woord, met haar echtgenoot Lev de hoofdpersoon in deze wonderbaarlijke roman van Marente de Moor, bekend van het prijswinnende boek De Nederlandse maagd. Als student viel ze ooit voor de onverschrokken professor. Nu is de professor op leeftijd en brengt zijn aftakelende brein hem in verwarring. Er hangt iets in de lucht, meer dan het geluid waar beiden bang voor zijn. Maar wat? Ik weet het eerlijk gezegd nog steeds niet. Want Foon is de meest raadselachtige roman die ik ooit gelezen heb. Maar vergis je niet, dat mysterieuze is juist de kracht van deze roman. Marente de Moor won er zelfs de Jan Wolkers Prijs 2019 mee. En dan weet je genoeg: dit is een roman die ik je graag aanraad…

Nadja en Lev leiden een teruggetrokken bestaan in een Russisch bos. Zoölogen zijn het, ze bestuderen dieren. Prachtig. De bewoners in de nabij gelegen dorpen zijn verdwenen. Hun kinderen Dimka (zoon) en Vera zijn het huis uit en leiden een bestaan waarmee Nadja zich niet kan identificeren. Dimka komt af en toe nog aanrijden, komt op mij over als zo’n opgeblazen Rus die teveel wodka drinkt. Vera lijkt het meest tragische karakter, maar wat er precies van haar is geworden weet je aan het einde van de roman nog altijd niet. Is ze een prostituee, een drugsverslaafde of slachtoffer van een ander iets? Dat het haar in Sint-Petersburg niet goed afgaat, is wel duidelijk. Het is Nadja overigens die, op zoek naar haar dochter, er zo’n traumatische ervaring opdoet, dat ze voortdurend de treinmachinist aanroept die haar in de tsjarenstad heeft aangehoord in haar ellende.

Ondertussen weet je dat Lev de kluts kwijt is en zelfs zoek is geraakt. Je hebt de Russische geschiedenis voorbij zien trekken, want de voorouders van Nadja waren ook niet te benijden. De mysterieuze Esther uit Holland verschijnt weer op het toneel, lijkt Lev te veroveren, maar wordt dan zelf veroverd door een woesteling uit het bos. Lydia, haar vriendin, maakt ook kennis met de woesteling, maar die kennis houdt niet lang stand. En dan komt de Zogenaamde Pope langs, een dwaze geestelijke met wie Nadja filosofeert over thema’s die met de metafysica te maken hebben. Ook weer zo’n tragisch figuur dat alleen in verhalen over Rusland kan opduiken. Loopt Nadja hem in haar wanhoop achterna, blijkt hij opeens taxi-chauffeur te zijn.

De dieren, het verlaten bos, de raaf die tegen het raam tikt en af en toe ook meent iets te moeten zeggen, de beren die Nadja en Lev opvingen, het verkrotte laboratorium bij hun huis, de bok die op wonderbaarlijke wijze een geit heeft bezwangerd, en dan constant het Geluid waar Nadja en Lev dolkomische complottheorieën bij bedenken. En ondertussen stevent het verhaal af op een einde wat geen einde is. Je zou het een open einde kunnen noemen, maar ook weer niet. Zoals vrijwel elke alinea het één is, of het ander. De taal van Marente de Moor is even ingenieus als virtuoos.

Over leven in de natuur. De natuur die geen empathie kent. Het jong van een beer groeit op tot een gewelddadig beest. Het bos neemt beslag op de omgeving, op de gebouwen, de dorpen. En is Lev nu aan het dementeren, of is het Nadja die niet helemaal bij haar positieven meer is? Ze ligt op een gegeven ogenblik met een jonge geit in bed waarbij de hoefjes van het beestje haar doen denken aan de duivel zelve. Foon liet zich door mij niet kraken. Ik bleef lezen, dat wel. Niet snel, maar traag langs al die meanderende en gelaagde zinnen. Traag als de romans van Marilynne Robinson, maar daarmee houdt de vergelijking ook wel op. Hoewel, ook voor Robinson geldt dat ze in haar romans het domein van de metafysica betreedt.

Ik weet eerlijk gezegd niet wat ik heb zitten lezen. Foon is een onwerkelijke roman, zo onwerkelijk dat is hem beduusd naast me neerlegde toen ik het boek uit had. Soms overkomt me bij een ander verhaal hetzelfde. Dan krijg ik er pas bij het schrijven van de recensie een beetje vat op. Maar tijdens het schrijven van deze recensie ontstond geen begrip, laat staan grip. Ik laat het maar zo. Je moet het ervaren. Want dat ik er geen grip op kreeg is eerder een compliment en zeker geen diskwalificatie. Ik heb immers de roman ademloos uitgelezen! Het is alleen zo… ja, zo anders. Wil je kennismaken met een absurde wereld. Wil je een Russische geschiedenis dat leest als een sprookje? Ja, dat is het denk ik, een sprookje. Waarin de verwarde werelden van twee geliefden verstrengeld raken. Een sprookje waarin de twee geliefden met de beste bedoelingen in geloofden, maar waar op wrede wijze een eind kwam. Een sprookje dat misschien niet meer te zeggen heeft dan dat mens en natuur maar moeizaam een symbiose met elkaar aangaan. En welke van de twee het laatste woord heeft?

Hou je van parelende zinnen die te samen een verhaal vormen dat zich maar lastig laat kraken? Wel, dan weet je nu welke roman je moet gaan lezen. Genomineerd ook nog eens voor de Jan Wolkers Prijs 2019 en inmiddels bekend dat ze deze prijs zelfs heeft gewonnen! En dan weet je: een verhaal vol natuur ‘en in de stijl van de grootmeester zelf,’ zoals de jury aangaf in haar beoordeling. Een bijzonder boek dus. Zo.

Foon / Marente de Moor / Querido / als paperback en als e-book