Sommige boeken blijven me lang bij. Zo ook De fatale kust van Robert Hughes waarvan dit najaar een herdruk verschijnt. Het epos van Australië, zo luidt de ondertitel. En daarmee is geen woord verkeerd gezegd over dit fantastische boek over de geschiedenis van Down Under. 

De geschiedenis van Australië begint natuurlijk met die van de Aboriginals. Maar Robert Hughes begint in 1787, het jaar dat de Britse regering een vloot zond om Australië te koloniseren. Voor het eerst dat de Britten zo ver van huis gingen om een kolonie te stichten. En dat terwijl James Cook nog maar een zeventien jaar eerder de onbekende oostkust van dit nieuwe werelddeel had bereikt. Het waren echter niet de besten van de natie die naar Australië werden gezonden. Nee, het waren de paupers die gedwongen werden hun vaderland te verlaten. Verbannen werden ze, deze criminelen, hoeren en nietsnutten. Het vaderland was deze kinderen liever kwijt dan rijk en dan was Australië de best mogelijke bestemming, want te ver weg om ooit nog terug te keren.

Maar Australië was 30.000 jaar eerder al ontdekt door rondvarende stammen. Particulier eigendom kenden ze niet, deze Aboriginals die zich sterk met hun voorvaderlijke gronden verbonden voelden. En die kwamen nu in aanraking met halve wilden en hele criminelen uit een ver werelddeel. Die al snel oordeelden dat de Aboriginals minderwaardiger waren dan de beesten van de schepping.’ De toon was gezet, de rest is geschiedenis.

Hoe erg het was met het gepeupel in het Engeland van de 18e eeuw, beschrijft Hughes in een van de hoofdstukken van De fatale kust. Dit gepeupel was voorwerp van verschrikking en verachting waar de gegoede burgerij eigenlijk niets van af wist. Het werd gezien als ‘kwaadaardig en vloeibaar, als een soort magma dat door ieder kiertje in wetten of gebruiken zou binnendringen, gemakkelijk in opstand kwam en door opruiers licht tot misdaad was aan te zetten.’ Dit soort van fantastische zinnen vind je talloze in De fatale kust en dat maakt dat dit boek mij ontzettend veel leesplezier opleverde. Let wel, De fatale kust bestaat uit maar liefst 723 bladzijden. De prachtige schrijfstijl van Robert Hughes maakt dat je ook op driekwart nog altijd niet verzadigd bent.

Goed, terug naar die beestenbende in Engeland die nog van niets weet. Ze drinken, slempen, hoeren, snoeren, stelen en moorden. De gevangenissen waren oud en overvol. Je rotte er letterlijk weg. Holen waren het, waar de gevangenen een poosje werden vergeten. Zienderogen nam de weerstand tegen deze gruwelijke opsluitingen toe en werd het idee van deportatie geboren. Een wet die eind 16e eeuw werd aangenomen om leeglopers te kunnen verbannen, werd nieuw leven ingeblazen. En waar Amerika het eerste continent was waar de beestenbende naar toe werd gestuurd, was Australië het volgende. Ingegeven door de opstand in de Amerikaanse koloniën tegen de Britse regering die deportaties onmogelijk maakte.

De bureaucratie kwam in beweging en stelde criteria op, naamlijsten en wat er niet allemaal bij een deportatie komt kijken. En zo landde de eerste groep criminelen op Norfolk Island. Eerst mochten de mannen aan land om de boel te fatsoeneren, gewassen in de zaaien en tenten en hutten te bouwen. Op een mooie dag in februari mochten dan eindelijk de vrouwen aan land en de hele dag pendelden er sloepen met ladingen vrouwen heen en weer. Aan het eind van de dag brak er onweer uit. ‘De vrouwen baggerden op wankele benen heen en weer, verfomfaaid en besmeurd als modderige kippen onder een pomp, en nagezeten door mannelijke gevangen die hen wilden verkrachten.’ Er werd een groot feest voorbereid: ‘Intussen dienden de meesten van de matrozen op de lady Penrhyn bij haar commandant, kapitein William Sever, een verzoek in voor de uitreiking van een extra rantsoen rum ‘om het feit te vieren dat de vrouwen het schip hebben verlaten. De kroezen werden tevoorschijn gehaald, de rum werd achterovergeslagen, en het duurde niet lang of de dronken matrozen gingen van boord en begonnen in navolging van de gevangen jacht op de vrouwen te maken.’ Het eerste wildernisfeest in Australië was een feit en er zouden er nog vele volgen. Het waren immers niet de besten die er arriveerden.

Het verhaal van de kolonisatie van Australië, dit epos, brengt mensen tot leven. Of ze nu behoorden tot het gegoede deel dat opzicht hield over de bannelingen of de Aboriginals voor wie bepaald geen paradijselijke tijden aanbraken. Je leest over gevangen die proberen te ontsnappen en van ellende omkwamen in de onherbergzame natuur of ten langen leste weer werden ingerekend. Over de commerciële onderneming die de deportatie toch ook was. De groei van de bevolking daar in Down Under. De straffen die stonden op lichte en zware vergrijpen en reken maar dat een bende criminele wilden opperbest wist hoe Gods geboden te overtreden. Je leest ook over de paar mensen die zo gelukkig waren toch terug te kunnen keren naar het vaderland. Over de Aboriginals wiens lot al maar zwaarder werden. En over een land dat steeds verder in cultuur werd gebracht.

Maar aan alles komt een eind, en zo ook aan de deportaties. Al begin 19e eeuw groeide de weerstand tegen de deportaties en werd onderzoek gedaan naar het systeem. In de loop van de negentiende eeuw stopte deze praktijk om het vaderland te zuiveren van ongure elementen. In het laatste hoofdstuk van De fatale kust rijst de vraag welke invloed het ‘gedetineerdenverleden’ heeft op de huidige Australische samenleving. Terwijl de ene wetenschapper meent dat ‘de Australiër’ er een cynische houding ten opzichte van het gezag aan heeft overgehouden, meent een ander dat ‘de Australiër’ juist een volk van conformisten is.

Het is een boeiende geschiedenis, die van Australië. De fatale kust van Robert Hughes is een meesterlijk werk. Een groots literair werk. Ik heb er van genoten. Mooi dat dit boek weer beschikbaar is!

De fatale kust / Robert Hughes / Uitgeverij Balans / als e-book