Recensie: En verlos ons van het stof, Susie Finkbeiner

Wil je iemand in Amerika aan het huiveren krijgen, noem dan de term ‘Dust bowl’. Tijdens de Grote Depressie in de jaren dertig van de vorige eeuw woedden er enorme stofstormen in de centrale staten van Amerika en Canada. Het gevolg van langdurige droogte en mismanagement in de landbouw. Susie Finkbeiner schreef een roman over deze aangrijpende periode die vele mensen het leven kostte en duizenden mensen dwong om te verhuizen. En verlos ons van het stof is haar eerste roman die in het Nederlands is vertaald.

 

 

 

 

Terwijl ik En verlos ons van het stof las, moest ik denken aan de romans van Pulitzer Prize winnaar Marilynne Robinson. Ook haar romans Gilead en Lila spelen zich af tegen de achtergrond van de Dust Bowl. En met name in Lila kom ik dezelfde thema’s tegen: bittere armoede, een kind dat bij haar natuurlijke ouders weg is, de troosteloosheid van het bestaan, rondreizende zwervers, strenge predikers die alles afweten van het oordeel Gods en zo nog een aantal zaken. Terwijl de romans van Marilynne Robinson behoorlijk literair zijn, schreef Susie Finkbeiner een toegankelijk en soepel geschreven roman. Hoe het komt dat beide auteurs over dezelfde thema’s schrijven (hoewel hun romans dus behoorlijk verschillen), wordt duidelijk uit het nawoord in En verlos ons van het stof. In de jaren dertig gaf de federale regering opdracht aan een stel fotografen om de Grote Depressie vast te leggen. Beide auteurs hebben zich laten inspireren door de foto’s die destijds zijn gemaakt.




Overigens: de Dust Bowl in de jaren dertig was een van de grootste ecologische rampen in de Verenigde Staten. Steeds meer mensen trokken naar de centrale delen van Amerika en kregen een stuk land dat ze intensief gingen bewerken. De oorspronkelijke vegetatie werd verwijderd en van goed beleid was geen sprake. Men meende dat de regen de ploeg zou volgen, maar dat bleek niet het geval. Plotseling stopte het met regenen met afschuwelijke stofstormen tot gevolg. Wie foto’s van de Dust Bowl heeft gezien, die weet genoeg.

De roman En verlos ons van het stof is geschreven vanuit het perspectief van een tienjarig meisje, Pearl Louise Spence. Dochter van sherrif Thomas en Mary Spence. De sherrif bewaakt de orde in het dorp, terwijl Mary de goedheid zelve is. Ze staat de armen in het dorp bij waar het kan. Wat overblijft van het karige inkomen, wordt omgezet in proviand voor de armen. Pearl heeft een zus die tijdens de geboorte zuurstofgebrek heeft opgelopen. Met hersenbeschadiging als gevolg. Beanie is wat je zou kunnen noemen wat langzamer dan normaal.

En terwijl Pearl het leven leidt dat iedereen in Oklahoma leidt, namelijk een leven dat letterlijk stoffig is, is het een komen en gaan van mensen in het dorp. Ze komen letterlijk in de vorm van groepen zwervers die wanhopig op zoek zijn naar werk. Soms gaat er ook een op een andere wijze. De baby Rosie bijvoorbeeld. Haar longen raakten compleet vol stof en een baby overleeft dat niet. Ray, de broer van baby Rosie, is de grote vriend van Pearl. Hij leeft met zijn moeder in bittere armoede in een van de deelpachterhutjes. Zijn vader is meer dronken dan nuchter en vlucht na de dood van baby Rosie nog meer in de drank. En wie dronken is en bovendien depressief, weet in zijn wanhoop ook niet meer wat hij doet. Mishandeling is het gevolg, maar zelfs de sherrif kan er niets aan doen. Uiteindelijk gaat ook de vader van Ray: hij jaagt een kogel door zijn hoofd.

En dan is daar nog de mysterieuze figuur van Die Vrouw die nu en dan door het dorp loopt. Zij woont in het Huis van Plezier en wat dat is, weten meisjes van tien jaar nog niet. Moeder Mary heeft Pearl op het hart gedrukt niet met Die Vrouw te praten. Maar Pearl, bijdehand als ze is, maakt makkelijk contact en dus ook met Die Vrouw. Want het gaat niet goed met Die Vrouw en daar is Pearl getuige van. Een andere zwerver, ene Eddie, kruist het pad van Pearl ook regelmatig. Deze duistere en sinistere figuur maakt het Pearl niet makkelijk. Ze droomt voortdurend over deze enge man die haar regelmatig bezoekt, haar dreigend aankijkt en toespreekt. Als Eddie op een dag zusje Beanie redt, is hij de held van het dorp en nodigen de vader en moeder van Pearl hem regelmatig uit. Ze vertrouwen hem volkomen, maar omi, de moeder van Mary die bij de familie Spence inwoont, wantrouwt hem.

Ondertussen dwarrelt het stof overal. Wie het huis kuist, weet zeker dat achter zich het stof alweer neer dwarrelt en de boel vervuilt. De predikant weet wel hoe het komt: het is de staf van God. Het oordeel over de zonden in het dorp en de hoogmoed allermeest. Want wat deden de mensen in de vette jaren? Toen het tarwe met tonnen tegelijk van het land werd gehaald? Ze kochten dure auto’s en dure kleding. Ze baadden in weelde. En die hoogmoed wordt nu afgestraft. Dat het volk destijds behoorlijk christelijk was (blijkt ook uit de romans van Robinson) lees je voortdurend. God wordt veelvuldig aangeroepen en kerkgang is vanzelfsprekend. Overigens blijft het stof tot de laatste bladzijde dwarrelen.

Uiteindelijk mondt En verlos ons van het stof uit in een confrontatie tussen Pearl, Eddie en Die Vrouw. Dan blijkt dat er rond Pearl een geheim bestaat. Een geheim dat de sinistere Eddie kent en waarmee hij haar en haar familie bedreigt.

Wat ik het mooie aan En verlos ons van het stof vind is dat de zware thematiek nergens leidt tot een zwaar boek. Het verhaal blijft soepel, toegankelijk en vooral licht. Het is de grote verdienste van Susie Finkbeiner dat het verhaal over een van de grootste ecologische rampen in de Verenigde Staten nergens kapseist. Zo veel ellende en toch een lichtvoetige roman met nog een spannende ontknoping ook. Gewoon een mooie historische roman. Om te lezen tijdens de vakantie of gewoon in de tuin, op de bank of waar dan ook.

En verlos ons van het stof / Susie Finkbeiner / Uitgeverij Mozaïek / als paperback en als e-boek

 

 

.