Achterin zijn roman geeft Claudel inzicht in zijn keuze om de hoofdpersonen in Een Duitse fantasie met elkaar te verbinden, waarbij ze bij nadere beschouwing zelf in het geheel niet beseffen dat ze met elkaar verbonden zijn. De geschiedenis is in de ogen van Claudel een onsamenhangend geheel en dat geldt ook voor de rol van de mensen die erin spelen. En wat ook speelt: ieder individu is in zijn ogen ‘een zandkorrel die deel uitmaakt van een grote berg – afhankelijk van het moment aangestampt of los – en die ieder moment kan worden opgeschept om een plaats te krijgen waaraan hij zelf nooit had gedacht.’ Van determinisme laat staan voorzienigheid is geen sprake in het werk van Claudel, en ook niet in Een Duitse fantasie, hoewel ik wel van mening ben dat hij rakelings langs het randje gaat. Het is dat hij in zijn bericht aan de lezer bovengenoemde opmerkingen maakt, want anders had ik zeker wel gemeend dat er sprake is van een zeker determinisme.

Want hoewel Claudel de verhalen als losse verhalen schreef, hij weeft ze in deze roman vernuftig in elkaar. En zo heeft het er soms alle schijn van dat de hoofdpersonen noodzakelijkerwijs op elkaar botsen, elkaar schampen of onbedoeld optreden als de beul die de wrede kampcommandant in onwetendheid het lot van diens slachtoffers opdient.

Wat is het geval? Er dwaalt een soldaat door een stikdonker bos. Op de tast vindt hij warmte in een ronkend en knetterend elektriciteitshuis. Een aantal verhalen verderop kom je de stakker weer tegen in het hoofd van de getraumatiseerde vrouw. Hét verhaal waar de eerder genoemde SS-er ook in voorkomt. Schijnbaar, want bij nadere beschouwing hoeft hij het niet te zijn geweest. Maar wie was het dan?

Je voelt wel aan, de grote oorlog is het decor van Een Duitse fantasie. De Tweede Wereldoorlog, één van de thema’s waar Claudel mee worstelt. Nader bepaald de sporen van de oorlog in het grensgebied van Duitsland en Frankrijk waar grote delen van de regio decennialang behoorden bij het ene land, om na lange tijd en vaak na een pittige strijd, weer over te gaan naar de andere natie.

De SS-er, hij vergenoegde zich bij de aanblik van de uitgemergelde mannen die hij schillen toewierp, maar net buiten hun bereik. Ze vochten voor een stukje afval. Elke keer dat de SS-er bij het hek stond, lieten er een paar het leven. En nu lijkt het alsof Irma Grese de geschiedenis overdoet, maar dan met de dader van weleer als slachtoffer. Ach arme Irma, ik voel aan het begin van jouw verhaal ook wel aan dat jij een slachtoffer bent van jouw korte geschiedenis.

En dan het waanzinnige verhaal kunstenaar Franz Marc. Hier speelt Claudel een geraffineerd spel met de geschiedenis waarin allerlei mensen, van laag tot allerhoogst – in dit geval Der Führer – hun rol denken te moeten spelen. Schuld moet je in de ogen van Claudel niet verstaan in de morele betekenis, maar moet je vooral lezen als ‘het resultaat van het proces dat het heden het verleden laat bezinken.’ Dat is mooi geschreven en het levert diepe verhalen op, dat bezinken gebeurt in elk verhaal in deze roman, maar ik moet bekennen dat in mijn verstaan van de losse verhalen en zeker in hun samenhang meer veroordeling zit dan de auteur wellicht zou wensen. En zo hoort het wat mij betreft ook. Want is niet elk leven dat wordt geleefd een opeenstapeling van schuld, van welke aard dan ook? Jegens de levenden en de doden? Elke schuldige zijn eigen schuld en interpretatie.

Een Duitse fantasie is een korte roman waarvan ik de verhalen geboeid heb gelezen. Ik waarschuw de romantici onder ons: Claudel schuwt niet om cynische kanten van het bestaan nogal indringend te beschrijven. De verhalen over schuld, ‘het staan in de geschiedenis’ en het menselijk drama hielden me nog lang bezig.

Een Duitse fantasie / Philippe Claudel / De Bezige Bij / als hardcover en als e-book