Plotseling kan hij in zingen uitbarsten: de zanglijster. Twintig minuten ronddwalen in het Alblasserbos en ik hoor haast geen vogel. Plotseling, schijnbaar zonder reden, barsten er tegelijkertijd twee zanglijster in zingen uit. Om deze zang staat de zanglijster bekend. Vanwege het repeterende en melodieuze karakter. De zanglijster is echter om meerdere redenen een fascinerende zangvogel. Erwin Kompanje, auteur van het eerder verschenen boek De houtsnip, schreef een biografie over deze vogel van tuin en bos. De titel luidt, hoe kan het anders: De zanglijster.
 |
Welke indruk kan een zanglijster maken? Wil je dat weten, dan hoef je slechts het eerste hoofdstuk te lezen. Meteen al een ontroerend begin. De zanglijster als trooster aan het einde van een leven.
Erwin Kompanje is preparateur van vogels en beheert de wetenschappelijke collectie van het Natuurhistorisch Museum. En dat is een pre, zo blijkt, want zanglijsters heb je in verschillende ondersoorten. In het veld zijn die vaak lastig van elkaar te onderscheiden, maar heb je eenmaal een collectie geprepareerde studiehuiden verzameld, dan kan het vergelijken beginnen. Is het Turdus philomelos clarkei uit Nederland, een Turdus philomelos hebridensis van de Hebriden of een Turdus philomelos catharinae uit Schotland? Ik ben bang dat ik in het veld het onderscheid niet zal kunnen maken. Zelfs preparateurs met hun studiehuiden hebben er moeite mee. Dit is ornithologie op het hoogste niveau.
In deze biografie lees je alles over de zanglijster. In acht hoofdstukken gaat Kompanje verschillende facetten uit het leven van de zanglijster na. Minutieus, puttend uit honderden bronnen, en ook nog eens puttend uit eigen onderzoek. Op een begraafplaats in Dordrecht, niet ver mijn eigen woonplaats Alblasserdam, ging Kompanje op zoek naar een lijstersmidse of (zang)lijsteraambeeld. Hij verzamelde prooiresten, analyseerde ze, trok conclusies en vergeleek die met de conclusies van andere onderzoekers. Wie alles wil weten over het voedselpatroon van de zanglijster, die leze zeker dit hoofdstuk. Het meest fascinerende vond ik de bewering van een andere onderzoeker dat zanglijsters tijdens strenge winters op rotskusten ook alikruiken (in Zeeland spreken we van krukels) kapot zouden slaan. Ik ben benieuwd of iemand tegemoet kan komen in de oproep van Kompanje om bewijsmateriaal te leveren voor deze bewering. Hij gelooft het zelf niet, en ik kan het ook haast niet geloven. Menig alikruik heb ik geraapt als bijverdienste, ik ken de zoutwaterslakken goed genoeg, verorber ze zelf met smaak. Ze zijn inderdaad zo stevig dat je een zware steen of een hamer nodig hebt om de slakkenhuisjes kapot te slaan. Zou een zanglijster dan in staat zijn om een krukel te pletter te slaan?
Het klinkt onwaarschijnlijk, maar toch ook weer niet onwaarschijnlijker als een zanglijster die een bruine kikker op zijn smidse dood slaat om hem vervolgens te verorberen? Het bewijs daarvoor vind je in het fotokatern in het hart van het boek.
Een sprekend voorbeeld van een fascinerend detail in deze boeiende biografie over de zanglijster. Hetzelfde geldt voor het hoofdstuk over het nestgedrag. Ook hier een verrassend weetje (naast vele andere, maar ik kan ze niet allemaal uitlichten). De zanglijster bouwt zijn nest zelf, gebruikt het in de regel één keer en plamuurt de binnenkant glad met modder. De laag plamuur wordt koekoeksjongen fataal. Ze krijgen de eieren van de zanglijster simpelweg niet uit het nest gewerkt. Koekoeken mijden daarom de nesten van zanglijsters (en van merels).
Soms snijdt de preparateur een zanglijster open op zoek naar de doodsoorzaak. Schrik niet als je plots meent je eigen kat aan het werk te zien in dit boek.
Liefhebbers van cultuur komen ook aan hun trekken. Het haakje naar de cultuur? Het philomelos in de wetenschappelijke naam. Deze naam verwijst naar een wrede geschiedenis uit de Griekse mythologie. Een gruwelijk verhaal dat nauwelijks in relatie te brengen is met een vogels als de zanglijster, maar zijn prachtige zang is de linking pin.
In één van de hoofdstukken gaat Kompanje uitgebreid in op de befaamde zang van de zanglijster. De zanglijsters die ik in het Alblasserbos zonder aankondiging plotseling in zingen hoor uitbarsten, moeten wel tot de krachtige mannen behoren. ‘De zang fungeert als krachtig signaal’, zo lees ik. ‘De zwakke broeders onder de zangers kunnen door hun inferioriteit geen imponerend en daardoor concurrerend gezang produceren.’ Observaties van de auteur zelf passeren de revue met die van andere onderzoekers uit heden en verleden.
Gaat de populatie zanglijsters in ons land voor- of achteruit, of is die stabiel zoals de Vogelatlas van Nederland aangeeft? In Barendrecht lijkt het in elk geval niet goed te gaan met deze soort. Al in de jaren zeventig viel het vogelaars op dat de zanglijster de steden leek te mijden. Zou de zanglijster aan dezelfde aandoening als merels lijden en sneller verouderen dan zijn soortgenoten in het buitengebied?
Tot slot een gevoel van onbehagen. Het kan niet anders. Kompanje wijst op het heggenlandschap dat in het Verenigd Koninkrijk nog zo veelvuldig voorkomt. En dat juist in Nederland vrijwel verdwenen is. Dit is één van de redenen van de achteruitgang van de populatie zanglijsters in ons land. ‘Het platteland is voor vele vogelsoorten het Sodom en Gomorra van Nederland geworden, zoals Rob Bijlsma het somber beschrijft.’
Gedurende twee jaar verdiepte Erwin Kompanje zich intensief in het leven van de zanglijster. Hij veranderde van een de wetenschapper die in het museum op behaaglijke wijze zijn werk kan uitoefenen in een onderzoeker die bij nacht en ontij het veld in moest. Hij ontdekte fascinerende dingen. Te veel om op te noemen. Om al dat fascinerends tot je te nemen lees je deze razend interessante biografie over de zanglijster. En is je honger naar details over deze geliefde vogel dan nog niet gestild, dan begin je aan de literatuurlijst achter in het boek.
Het 27e deel in de Vogelserie heb ik van begin tot eind geboeid gelezen. Hier is een gedreven onderzoeker aan het woord die op een beeldende en toegankelijk manier schrijft. Juist zijn achtergrond als preparateur maakt dat hij oog heeft voor minieme details. Een buitengewoon knap geschreven boek waarin je blijft onderstrepen en in de kantlijn noteren.
En natuurlijk hoop ik dat ik ooit een zanglijster zal tegenkomen langs een Zeeuwse dijk. Hij neemt een alikruik in zijn snavel en slaat hem kapot tegen het talud. Hij wrijft het slijm van de slak af langs de steen en werkt het weekdier naar binnen. Fruit de mer voor een zanglijster. Verser kan het niet zijn. Ik zie het voor me, maar voorlopig alleen in mijn verbeelding.
De zanglijster / Erwin Kompanje / Atlas Contact / als paperback
De beste verrekijkers voor vogelaars
De beste verrekijkers in de prijsklasse tot EURO 300,00 Goede en betrouwbare verrekijkers voor beginnende vogelaars en voor mensen die niet te duur uit willen zijn. |
1. Vortex Diamondback HD 10x42  Helder beeld, ook bij weinig licht. Volledig multi-coated lenzen Ligt heerlijk in de hand. |
2. Bynolyt Stork WPR 10x42 DCF  Een slank en elegant instapmodel. Laag gewicht. Haarscherp beeld en ook verkrijgbaar als 8x42. |
3. Kowa SVII 10x42  Lichtgewicht allround verrekijker. Volledig multi-coated lenzen. |
De beste verrekijkers in de prijsklasse tot EURO 750,00 |
Verrekijkers die net een stapje verder gaan in gebruikte materialen, afwerking en gebruikscomfort. |
1. GPO Passion ED 10x42  Hoogwaardig ED glas. Goede beeldkwaliteit, ook als het minder licht is. De makers hebben hun sporen verdiend bij Zeiss. Ligt zeer prettig in de hand. |
2. Bynolyt Yellowbird 8x42  Zeer prettig gebruikscomfort. Zeer scherp en lichtsterk beeld. Relatief lichte verrekijker. |
3. Hawke Frontier EDX 10x42  Een hoogwaardige verrekijker voor de allround natuurliefhebber. Lichtsterk met een hoog gebruikscomfort. Hoogwaardige coatings en prisma's. Ook verkrijgbaar als 8x42. |
De beste verrekijkers in de prijsklasse tot EURO 1.500,00 |
Topverrekijkers die qua afwerking en gebruikte materialen je nog een stap verder brengen. |
1. GPO Passion HD 10x42  Scherp van rand tot rand. HD glas en meerdere coatings en dus een briljant beeld. Zeer natuurgetrouwe kleuren. |
2. Leica Trinovid HD 10x42  Robuust en lichtvan gewicht. Haarscherp beeld en briljant beeld. Zeer nauwkeurig scherpstellen. |
3. Swarovski CL Companion 8x30  Een van de beste verrekijkers van dit moment. Hoogwaardige materialen en coatings. Heerlijk lichtgewicht. |
De beste verrekijkers in de prijsklasse vanaf EURO 1.500,00 |
Dit zijn de Ferrari's onder de verrekijkers! |
1. Swarovski NL Pure 10x42  De nieuwe reeks topkijkers van Swarovski. Levert nog meer kijkgemak, helderheid, lichtheid, contrast en stabiliteit op. En met een gezichtsveld van 133 meter is dit model onovertroffen. De ab-so-lu-te topkijker van dit moment! |
2. Leica Noctivid 10x42  Het paradepaardje van Leica waarmee je razendsnel en super precies scherp stelt. |
3. Zeiss Victory T*SF 8x42  Het topmodel van Zeiss dat niet alleen een fantastisch beeld oplevert, maar ook nog eens heerlijk in de hand ligt, weet ik uit ervaring. En het gezichtsveld van 148 meter is ook absoluut top. Een geweldige verrekijker! |