In voorjaar en zomer krijg ik veel aanvragen van mensen die de vogelzang willen leren herkennen. We spreken dan vaak een excursie af in de Biesbosch of een ander natuurgebied waar veel verschillende soorten zangvogels zich uitsloven om aan een partner te komen. Wie aan zelfstudie wil doen, heeft het genoegen dat er verschillende veldgidsen op de markt zijn die je op weg helpen om vogelzang te leren herkennen. Van Dick de Vos verschenen Wat zingt daar? en de iets ‘hogere’ Veldgids Vogelzang. Van Nico de Haan verscheen dit jaar een gloednieuwe vogelgids: De virtuoze vogelzanggids, geïllustreerd door Elwin van der Kolk die ik in dit artikel bespreek. Het is het vervolg op De gewiekste vogelgids, die meteen na verschijnen een groot succes bleek.
Zingende vogels kun je het hele jaar door beluisteren. Al in november laten winterzangers als spreeuw, roodborst, winterkoning, roodborst, sijs en zanglijster zich horen. In februari voegen zich daar soorten als de groenling, boomklever, grote lijster, merel en keep bij. In maart gaat het pas echt los. Dan vallen op een dag je de zingende tjiftjaffen weer op, met de fitis en later in het voorjaar ook de zwartkop, tuinfluiter, braamsluiper en boerenzwaluw erbij. In De virtuoze vogelzanggids vind je per seizoen handige overzichten van zangvogels die dan (beginnen met) zingen.
Nico de Haan vergeet gelukkig ook al die andere vogels niet! Want niet alleen zangvogels kun je aan hun geluid herkennen. Steltlopers, uilen, ganzen, eenden en al die andere vogels doen allemaal mee in deze gids die in de basis is ingedeeld op drie zoeksleutels: het leefgebied, het seizoen en tijdstip en de vogeltaal. In de praktijk fungeren die zoeksleutels ook als stappen die je één voor één kunt maken. De virtuoze vogelgids volgt daarmee dezelfde methode als De gewiekste vogelgids. Zelf blader ik liever rechttoe rechtaan naar een soort, maar het volgen van de stappen kan met name beginnende vogelaars snel op weg helpen naar de juiste soort.
Ben je in een specifiek biotoop, dan is het handig om naar de eerste zoeksleutel te bladeren, namelijk het leefgebied. Ben je in een tuin en hoor je een vogel zingen, dan blader je naar pagina 23 om daar de tuinvogels te raadplegen. En zo doe je hetzelfde met vogels in park & stad, op het platteland, in het weidereservaat, het bos, de heide, het moeras, het duin, het wad en aan de kust. Per leefgebied tref je een top tien aan. Staat de vogel die je hoort er niet tussen, dan blader je door naar één van de twee volgende hoofdstukken (zoeksleutels/stappen).
Ben je specifiek gericht op zangvogels, dan is het seizoen een bepalende dimensie. Zelfs soorten die je het hele jaar door in Nederland ziet, hoor je slechts in een bepaald seizoen zingen. En dan ook nog eens vaak op een bepaald tijdstip, althans: de ene vogel begint eerder in de ochtend met zingen, dan de andere. Dit is het tweede hoofdstuk, de tweede zoeksleutel of tweede stap.
Je zou kunnen stellen dat het derde hoofdstuk met de zoeksleutel/stap Vogeltaal het verzamelhoofdstuk is van alle vogelsoorten. Het is leuk om te zien welke creatieve vondsten De Haan hier heeft gedaan om soortgroepen af te bakenen. Je vindt in dit hoofdstuk de Virtuoze imitators, Brabbelende zangers, Grote roepers en Heel grote roepers en tevens de Slikroepers, Zeldzame roepers en Kabaalmakers. En tot slot de Drummende, lachende, ratelende, knorrende en blatende vogels. Deze opsomming is trouwens verre van compleet, je vindt nog een groot aantal andere groepen in dit hoofdstuk. Dit is het meest uitgebreide hoofdstuk en hier tref je alle min of meer algemene vogelsoorten die in Nederland voorkomen, aangevuld met een paar zeldzamere.
Eens even zoeken naar een soort in de groep Kleine slikroepers. Ik ben namelijk vaak aan de randen van de Oosterschelde en in de Biesbosch te vinden en daar moet het wemelen van de slikroepers. En dat klopt. De steenloper blijkt een kleine slikroeper, evenals de bonte strandloper, witgat, bosruiter en zelfs de grote stern.
De indeling van de De virtuoze vogelzanggids is dus ietwat anders dan ‘gewone’ vogelgidsen. Het is voor mij even wennen, maar ga je de gids regelmatig gebruiken dan navigeer je denk ik snel heel soepel door de gids. Vind je een soort niet terug in één van de zoeksleutels/stappen, dan blader je door naar de volgende.
Mijn advies aan beginnende vogelaars is steevast: leer eerst het geluid (of: de zang) van de meest voorkomende vogels herkennen. Dan herken je vervolgens ook een afwijkend geluid en kun je die gaan leren. Iets dergelijks reikt Nico de Haan je dus aan in zijn gids. In het eerste hoofdstuk vind je per biotoop bijvoorbeeld een top een top 10 van de meest voorkomende en best hoorbare vogels in dat gebied. Herken je die eenmaal, dan herken je ook de afwijkende geluiden en kun je je kennis gaan verfijnen. Dat voorkomt dat je verzuipt in de vogelgeluiden, want echt waar, veel mensen vinden het best lastig om al die verschillende vogelgeluiden van elkaar te onderscheiden en om die ook nog eens te herkennen.
Dat je naast informatie over het geluid ook nog eens de fraaie tekeningen van Elwin van der Kolk aantreft bij de vogelsoorten maakt deze gids min of meer tot een totaalgids. Waarbij ik aanteken dat de teksten vrijwel uitsluitend ingaan op het herkennen van het geluid. Voor de herkenning van het uiterlijk is zijn eerste vogelgids dus dé vraagbaak als je deze methode fijn vindt. Ook de details bij de tekeningen hebben betrekking op het geluid. Zo merkt de auteur bij de dwergstern op: scherp geluid, ritmisch roepje, valt niet echt op. En bij de zwarte ruiter, één van de minder bekende steltlopers die ik als eerste op jonge leeftijd tijdens een excursie leerde herkennen: heldere roep, twee tonen, goed na te fluiten.
Bij elke soort vind je naast de illustratie en de omschrijving van het geluid ook twee qr-codes. De eerste qr-code verwijst naar een filmpje op Vimeo van het geluid dat de vogel maakt. De tweede qr-code verwijst naar een filmpje waarin Nico de Haan je wijst op kenmerkende elementjes in de zang, bijvoorbeeld een vast patroontje of zo. Ik speelde het filmpje van de boomkruiper af en daarin doet Nico de Haan een poging om het riedeltje van de boomkruiper na te bootsen en te omschrijven. Hij weet de opvallende toontjes en wijsjes in het riedeltje op treffende wijze te verwoorden. Een prima extra hulp dus om de geluiden te leren herkennen. Er is weliswaar gekozen voor filmpjes, dit zijn dus iets zwaardere bestanden dan uitsluitend audiobestanden, maar het beeld bestaat uit enkel een illustratie van Elwin van der Kolk. Het zijn dus in de praktijk kleine bestandjes. Dat voorkomt dat je databundel in een mum van tijd op is als je met 4G of 5G in een natuurgebied de filmpjes afluistert.
Helemaal achterin de gids vind je een overzicht met per vogelsoort een tijdbalk in welke maanden je zang of baltsroep en contactroep kunt horen. Ook voorzien van een afvinkoptie zodat je bij kunt houden welke soorten je inmiddels hebt gehoord of gezien. Nog iets verder achterin kun je per soort ook nog een korte aantekening maken.
Heb je de indruk dat je al weet welke soort voor je zit te zingen, dan blader je even naar het soortregister om snel naar de juiste pagina in de gids te kunnen bladeren. Dat scheelt zoeken.
In de binnenzijden van de voor- en achterkant vind je tot slot een aantal kernachtige tips aantreft.
De virtuoze vogelzanggids van Nico de Haan en Elwin van der Kolk is een heel rijke en praktische vogelgids voor wie vogelgeluiden wil leren herkennen. Aan de stappen moest ik even wennen, maar bij regelmatig gebruik navigeer je soepel door de gids en lukt het steeds sneller om de juiste soort te vinden. De prachtige illustraties van Elwin van der Kolk maken de gids compleet. Een aanrader dus voor iedereen die eindelijk eens wil weten welke vogels er in een gebied zitten te zingen of te roepen.
De virtuoze vogelzanggids / Nico de Haan en Elwin van der Kolk / Kosmos Uitgevers / als paperback en als e-book
Mijn tips voor natuurbeleving en vogels kijken
Met deze tips beleef je de natuur nog intenser en komen de vogels letterlijk dichterbij:
 | (voor elk budget de drie beste opties) |
 | (héél véél keuze, en zelfs met geheel contactloos verblijf en dus veilig!) |
 | (voor elk budget een paar opties) |
 | (per provincie gesorteerd) |
 | (aantrekkelijke planten voor vogels, vlinders en andere insecten) |
 | (lees hier mijn tips om spechten, mezen en roofvogels naar je tuin te lokken) |
 | (mijn persoonlijke top tien) |