Met Samuel IJsseling (1932-2015) maakte ik kennis in het boek Dankbaar en aandachtig. In deze uitgave blikte hij met Ger Groot terug op zijn leven als filosoof. Wat bleek: hij was de afgelopen decennia zo ongeveer een van de belangrijkste filosofen der Lage Landen, zo niet de belangrijkste! Uit mijn gesprekken met boekhandelaren die gespecialiseerd zijn in filosofieboeken bleek telkens hoe geliefd IJsseling was. Iedereen die filosofie had gestudeerd kende IJsseling en IJsseling kende zo op zijn beurs zo ongeveer elke bekende filosoof, hij was zelfs persoonlijk bevriend met Derrida. Dankbaar en aandachtig biedt dan ook een boeiend inkijkje in de wereld van de filosofie vanaf de jaren zestig.
En toen verscheen in september het boek De tijd, het schrift, het verschil, het filosofisch testament van Samuel IJsseling. Kort nadat hij het manuscript had ingeleverd, overleed hij. Het mooie van dit testament is dat het geen ingewikkeld boek is. Het is bedrieglijk eenvoudig geschreven. Geen voetnoten en geen wetenschappelijk taalgebruik hinderen je bij het lezen. En bedrieglijk eenvoudig, omdat IJsseling als geen ander in staat is om in begrijpelijke taal in essentie onbegrijpelijke thema’s uit te leggen. Dagblad Trouw schreef dat het bijna een ‘dichterlijke verkenning’ is. Ik kan me daar wel bij aansluiten, hoewel ik het vooral een heel leerzaam boek vind. Het voert je terug naar wat voorafgaat aan de filosofie. En dat zijn voor IJsseling de fenomenen ‘tijd’, ‘schrift’ en ‘verschil’.
‘Het menselijk bestaan is eindig, de tijd die ons toegemeten beperkt. Hoe oud we ook worden, aan het einde is er onherroepelijk de dood. Het is enige zekerheid die we hebben over onze toekomst. Onzeker zijn alleen de omstandigheden en het ogenblik.’
In hetzelfde hoofdstuk verbindt hij tijd en ruimte met elkaar. ‘Elk handelen (praxis) en elk voortbrengen (poièsis) en elk spreken en schrijven veronderstelt tijd en ruimte om te kunnen gebeuren, plaats te hebben, en confronteert ons met de grenzen van elk gesprek en elk geschrift.’ Zo presenteert IJsseling tijd en ruimte als vereisten om te filosoferen. Deze gaan aan de filosofie vooraf, evenals het schrift.
Tot slot gaat IJsseling in op het ‘verschil’. Verlangde de traditionele filosofie vanaf Plato tot en met Hegel naar eenheid, de hedendaagse mens hoort juist veel verschillende stemmen. Wanneer alles en iedereen hetzelfde zou zijn, dan zou niets en niemand betekenis hebben. ‘Betekenis is er op grond van het verschil.’
Filosoof Erik Meganck schreef een In memoriam dat als uitleiding is toegevoegd aan dit diepzinnig filosofisch testament.
Waarom zou je als filosofisch geïnteresseerde De tijd, het schrift en het verschil moeten lezen? Het antwoord is eenvoudig: het voert je op een prachtige manier terug naar de kernen van de filosofie. Het filosofisch testament van Samuel IJsseling zal voor menigeen een heel toegankelijke filosofische inleiding blijken te zijn.
De tijd, het schrift, het verschil / Samuel IJsseling / Uitgeverij Klement / Paperback
Dankbaar en aandachtig / Ger Groot & Hans Achterhuis / Uitgeverij Klement / Paperback