Van Paus Franciscus verscheen dit jaar de encycliek (‘een belangrijke pauselijke brief’) Laudato si’. In dit schrijven spoort Paus Franciscus ‘iedereen die verantwoordelijk is voor economische, politieke en sociale kwesties’ en ‘alle mensen van goede wil’ aan om ‘beschermers van de schepping’ te zijn. De paus heeft het over een ‘integrale ecologie’ waarin zorg voor de schepping en zorg voor de armsten onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Het is een indringend en confronterend document want de paus stelt niet alleen regeringsleiders verantwoordelijk voor het milieu, maar ieder mens in zijn eigen omgeving. Verbeter de wereld, begin bij je zelf, begin nu… Omdat een encycliek lang niet door iedereen wordt gelezen (het vergt best wat van de lezer), is er ook een toegankelijk inspiratieboekje bij uitgegeven: De Schepping. 

De Schepping kun je zien als een samenvatting van Laudato si’. Een citaat: ‘De paus ziet de milieucrisis in het perspectief van een culturele crisis: een cultuur van onachtzaamheid, van gebrek aan naastenliefde en barmhartigheid.’ De paus richt zijn oproep overigens niet alleen tot de christenen, maar ook nadrukkelijk tot alle mensen die van goede wil zijn. Dat lijkt me een mooi statement. De effecten van de milieucrisis zijn mondiaal en treft ons allen en, ben ik bang, komende generaties nog het hardst.

Nog een citaat (De Schepping staat vol met prachtige teksten waar ik uit zou willen citeren): ‘Benadrukken dat de mens geschapen is naar het beeld van God, mag er niet toe leiden dat we vergeten dat íeder schepsel er toe doet en geen enkel schepsel overbodig is.’ En zo spreekt de paus ook namens dieren, planten en andere schepselen.

Algemeen bekend is dat Paus Franciscus zich laat inspireren door het gedachtegoed van Franciscus van Assisi. Hij beschouwt zijn inspiratiebron uit oude tijden als de beschermheilige van de milieubeschermers ‘als voorbeeld van oprechte en totale eerbied voor de heelheid van de schepping.’

Maar de paus put ook uit anderen bronnen. Zo haalt hij bijvoorbeeld ook de oecumenische patriarch van Constantinopel, Bartholomeus I aan die onder andere zei: ‘We beseffen dat de zonde van Adam bestaat uit het veronachtzamen van de natuur door die te behandelen als een gebruiksvoorwerp dat uitgebuit kan worden ter bevrediging van onze buitensporige verlangens.’ Hoe je ook denkt over paus en kerk, dit lijkt me een uitspraak die iedereen ter harte kan en moet nemen.

Nog één citaat waarmee we het kunnen doen: ‘De eindeloze mogelijkheden voor consumptie leiden het hart af en staan waardering in de weg van ieder ding en ieder moment.

De Schepping is ondertussen ook een ‘vroom’ boekje. De citaten uit Laudato si’ worden afgewisseld met teksten uit de Bijbel, met gebeden en gedichten. Als protestant ben ik blij verrast door deze kennismaking met het pauselijke schrijven. In de protestantse traditie ‘heeft de mens het mandaat ontvangen over de schepping.’ Dat mandaat heeft tot goede zaken geleid, maar ik ben bang dat de mensheid dat mandaat ook behoorlijk heeft misbruikt en nog altijd misbruikt. De boodschap van Paus Franciscus leidt hopelijk tot een correctie van de arrogante en verwoestende wijze waarop wij mensen het milieu en de aarde exploiteren. Makkelijk is dat niet, of het haalbaar is, moet blijken. Maar zonder hoop gebeurt er niets, en juist daar staat De Schepping vol mee.

Ben je een geoefende lezer met interesse voor filosofie en theologie, lees dan Laudato si’. Ben je meer een liefhebber van korte en toegankelijke teksten, kies dan voor De Schepping.

De Schepping / Vertaald door Adeline Riesselmann / Adveniat / brochure

Laudato si’ / Paus Franciscus / Adveniat / paperback