Recensie: De samoerai, Shusaku Endo

Shusaku Endo was een van grootste Japanse schrijvers na de Tweede Wereldoorlog. Hij publiceerde vele romans, waaronder Stilte, dat vorig jaar werd verfilmd. Al in 1980 verscheen De samoerai, door velen geprezen als zijnde zijn beste roman. Lees hier mijn uitgebreide recensie over deze bijzondere roman.

Alle andere romans van Shusaku Endo:

recensie het meisje dat ik achterliet shusaku endo
recensie het schandaal shusaku endo

Wie is de samoerai? Het is de lansier Hasekura Rokuemon, wiens familie een generatie terug van hun vruchtbare landgoed is verdreven. Nu woont hij met al wie bij hem hoort in een armzalig moerasland waarvan de opbrengsten elk jaar schamel zijn. Zijn oom zinspeelt voortdurend op de goede jaren van weleer en droomt van een terugkeer naar het vruchtbare land. Heer Shiraishi, de regionale heerser, lijkt dit niet uit te sluiten, maar Shusaku Endo laat zijn roman afspelen in het zestiende eeuwse Japan. Geen tijd van openheid, laat staan van gelijke verhoudingen. Een eenvoudige lansier heeft zich neer te leggen bij zijn lot en wat zijn lot is dat wordt bepaald door de raad van ouderlingen (niet te verwarren met de ouderlingen in de kerk), de shogun en de Hoge Heer.

Op een goede dag roept de raad van ouderlingen Hasekura Rokuemon de samoerai op. Hij is een van de vier uitverkorenen die mee gaan op missie. De Japanse heersers willen handelscontacten aanknopen met Nueva España, oftewel Amerika. Er is juist een Spaans schip voor de kust vergaan en voor de bemanningsleden die het hebben overleefd wordt een zeewaardig schip gebouwd. Japanse kooplui monsteren aan, evenals Vader Pedro Velasco, missionaris namens de Katholieke Kerk in Japan, tevens tolk. Velasco heeft een vurig karakter en droomt van de bekering van heel Japan. En nog groter is zijn droom over zijn rol daarin: hij ziet zichzelf al als de bisschop van Japan. Er is alleen één belangrijk obstakel: de Japanse heersers hebben zich ronduit vijandig gekant tegen de christenen in het land. Christenen worden hevig vervolgd en riskeren de doodstraf middels de brandstapel. Vader Pedro Velasco wordt slechts gedoogd vanwege zijn kwaliteiten als tolk. Hij is een van de weinige Spanjaarden die het Japans machtig zijn.

recensie de samoerai shusaku endo

Lotsbeschikking versus een vurige bekeringswens. Onderdanigheid aan de shogun versus hooggestemde ambities. Europees vooruitgangsoptimisme versus Japans isolationisme. Want de handelsmissie blijkt niet te zijn wat het is.

De vier uitverkorenen, waaronder dus de samoerai, reizen de wereld over en staan bloot aan de ergste ontberingen. Vader Pedro Velasco geeft regelmatig een eigen interpretatie aan het lot en de gebeurtenissen en stuwt hen voort in de richting van het centrum van de toenmalige wereld: Rome met natuurlijk de Grote Heer van het westen: de Paus.

Japanse kooplui bekeren zich in naam om de handelsmissie te laten slagen. Een van de vier samoerai besluit in Mexico terug te keren. De drie anderen gaan door om de missie niet te laten mislukken. Falen ze, dan weten ze zeker dat ze hun oude familiebezittingen als verloren moeten beschouwen. En is hun eer gekrenkt, en daar past in het oude Japan slechts één gewoonte bij: zelfmoord door het zwaard.

Vader Pedro Velasco voert ondertussen een felle strijd met de Jezuïten die in zijn ogen verantwoordelijk zijn voor het bekeringsechec in Japan. Uiteindelijk verliest Velasco het pleit in een open debat in Madrid. Ook het bezoek aan de Paus brengt geen keer in de zaak. Maar de eer van de samoerai is gered. Ze zijn op audiëntie geweest bij de Hoge Heer en nemen daarvan als bewijs mee een brief van de Heer zelve. Ondertussen hebben ook zij zich laten dopen, slechts om hun missie te lagen slagen.

Terug in Japan blijkt dat de handelsmissie niet anders dan een farce te zijn geweest. Het was een schijnoperatie. Niets is wat het lijkt in Japan, en altijd regeert het lot. Wat ook niet meespeelt is dat de politieke verhoudingen inmiddels zijn gewijzigd. Japan kiest voor isolationisme in plaats van openheid naar het westen. En de christenen en al wie zo door het leven gaat? Die wordt vervolgd, tot de dood door de brandstapel aan toe.

De samoerai is evenals Stilte een episch verhaal over het christendom in Japan. Shusaku Endo speelt met zijn karakters en slaagt erin om ook in De samoerai een aantal personen de gestalte van Christus te laten vervullen. Zelfs de samoerai, naamchristen bij uitstek, een eenvoudig persoon die niet veel woorden gebruikt, komt er niet onderuit: ‘Volgens mij leeft er regens in het hart van de mensen een verlangen naar iemand die je hele leven bij je blijft – iemand die je nooit verraadt, nooit in de steek laat – al is die iemand maar een zieke schurftige hond.’ De Japanse vertaling van het christendom.

Binnenkort verschijnt nog een heel ander boek van Shusaku Endo, dit keer geen roman maar een literaire lezing van de vier Evangeliën. Het belooft een grootst boek over de persoon Jezus te worden. Opnieuw een Japanse vertaling, dit keer niet van het christendom, maar van degene op wie het christendom is gebouwd. Ik zie nu al uit naar dit boek.

De samoeria / Shusaku Endo / Uitgeverij Kok / als paperback en als e-book