Recensie: De rotgans, Barwolt Ebbinge

De rotgans vind ik een van de meest intrigerende vogels van ons land. In oktober, soms zelfs al eind september, arriveren ze in de Waddenzee en Zeeuwse Delta. Ze blijven hier tot eind mei, soms begin juni, en vliegen dan in een paar dagen tijd naar de broedgebieden in Siberië. Snel eieren leggen, jongen groot brengen en dan weer terug naar Nederland. Vorig jaar verscheen het boek De rotgans, geschreven door Barwolt Ebbinge, een bioloog die jarenlang onderzoek deed naar deze bijzondere vogel. Hij ontving voor zijn werk zelfs de prestigieuze ‘gouden rotgansveer’. Ben je om welke reden dan ook geïnteresseerd in de rotgans, dan moet je De rotgans zeker lezen. Het is een natuurboek in de hoogste categorie.

Als we het hebben over ‘de rotgans’ dan moet je weten dat er drie ondersoorten rotganzen zijn: de zwartbuikrotgans, witbuikrotgans en de zwarte rotgans. In Nederland overwinteren over het algemeen zwartbuikrotganzen. Als er zich een verdwaalde witbuikrotgans meldt, dan zorgt dat voor opwinding onder vogelaars. Over de verspreidingsgebieden van deze ondersoorten kom je natuurlijk alles te weten en verbaas je er niet over wanneer dit niet de enige ondersoorten blijken.

rotgans

Je valt in het eerste hoofdstuk meteen in het verhaal. Twee rotgansjagers doen al wekenlang verwoede pogingen om zo veel mogelijk rotganzen te vangen met hun vogelnet. En al die tijd zijn de rotganzen hen te slim af. Ze verbijten zich en beseffen dat ze nog maar weinig tijd hebben. Dan, het is eind mei, gebeurt het wonder: een groep rotganzen graast op de plek van het kanonnet.

‘Het net flitst uit en alle ganzen vliegen op. Even later hoort hij op de stuifdijk de zware dreun [van de vijf mortieren] en ziet hij een wolk kruitdamp over de kwelder verwaaien in de wind. Het net zit vol ganzen. Enkele spartelen nog wat om te ontsnappen, maar de meeste liggen beduusd onder het net. Doodstil.’

In totaal vangen de rotgansjagers vierenzeventig ganzen. Terwijl ze de vogels uit het net halen, strijkt vlak naast hen een mannetjesrotgans neer op het net, naast zijn gevangen familieleden. Zo sterk is de familieband. Een schitterend begin van een prachtig boek. Deze rotganzen werden weer losgelaten, voorzien van een ring aan de poot. De jagers hebben de basis gelegd voor jarenlang onderzoek naar rotganzen.

Vroeger was het wel anders. Tot ver in de twintigste eeuw jaagde men in Europa op rotganzen. Voor de kost, om op te eten. Onvoorstelbaar hoeveel rotganzen er zijn gedood! Ebbinge ziet de jacht als een van de belangrijkste oorzaken voor de achteruitgang van deze zeegans. Hij beschrijft hoe er werd gejaagd met ‘puntguns’, een soort brede kano met daarop een klein soort kanon dat werd geladen met grove hagel. Eén keer wist een groep van 32 puntguns in Engeland met één salvo maar liefst 704 rotganzen te schieten. De dagen erna werden nog ongeveer 250 aangeschoten vogels gevonden. Die bijna 1.000 geschoten rotganzen hebben het Guinnes Books of Records gehaald. In Nederland zijn die puntguns niet veel gebruikt, maar op het voormalige eiland Wieringen werd tot in de 20e eeuw flink gejaagd op de rotgans. Zo gaat Ebbinge dus ook in op de geschiedenis van de rotgans. Wist je dat men in de Middeleeuwen dacht dat rotganzen uit zeepokken en eendenmosselen werden geboren? De rotgans werd daarom beschouwd als vis en het was dus toegestaan rotgansvlees te nuttigen op vastendagen. Groot was de teleurstelling onder de Rooms-Katholieke geestelijken toen niemand minder dan Willem Barentsz en Jacob van Heemskerck tijdens hun expeditie naar de Noordpool ontdekten dat rotganzen ook ‘gewoon’ uit een ei kropen.

Een groot deel van De rotgans wijdt Ebbinge aan het onderzoek dat hij deed op de Noordpool. Het moet wel heel bijzonder zijn om in die streken onderzoek te doen. De verhalen die Ebbbinge vertelt over zijn tijd op de Noordpool zijn prachtig om te lezen. En interessant! Zo blijkt de stand van de lemming van groot belang te zijn voor het broedsucces van de rotgans. In jaren dat er nauwelijks lemmingen zijn, is het broedsucces vrijwel nihil. In jaren waarin de lemmingstand piekt, is het broedsucces over het algemeen wel goed. En dat terwijl de rotgans en de lemming feitelijk niets met elkaar te maken hebben! Hoe dat in elkaar steekt, legt Ebbinge uit. Poolvos, sneeuwuil en Taimyrmeeuwen  blijken hiervoor de verklaring. In jaren dat er geen lemmingen zijn, storten die zich op de rotganskuikens. In jaren dat er een overvloed is aan lemmingen, talen ze veel minder naar rotganskuikens. Maar er is meer. Rotganzen blijken graag in de nabijheid van sneeuwuil of Taimyrmeeuw te broeden, omdat deze poolvossen op afstand houden. Maar in jaren dat er nauwelijks lemmingen zijn, komen er ook nauwelijks sneeuwuilen tot broeden en moet de rotgans het zonder beschermheer doen. Zo levert het onderzoek naar de rotgans veel interessante ontdekkingen op.

Naast het onderzoek naar factoren die het broedsucces beïnvloeden beschrijft Ebbinge in De rotgans tal van andere onderzoeken die hij heeft verricht. Bijvoorbeeld naar het gedrag van rotganzen in de winter en in hoeverre dat gedrag het broedsucces beïnvloedt. Ebbinge gaat natuurlijk ook in op de stand van de rotgans, neergang en herstel.

De rotgans is een bijzonder rijk boek. Het reikt je zo veel informatie aan, dat het zich lastig helemaal laat samenvatten. Toch nog één ding: 2007 en 2008 waren uitgeroepen tot Internationaal Pooljaar en Ebbinge ging in dat jaar voor onderzoek naar het hoge noorden. Uitgerekend 2008 wordt een rampjaar: een enorme watervloed vernietigde vrijwel alle nesten, niet alleen van rotganzen, maar ook van Taimyrmeeuwen en sneeuwuilen. De oorzaak was een dooiperiode in de winter en hier legt Ebbine een link met de opwarming van de aarde. Als die doorzet, ziet het er voor vogels als de rotgans, Taimyrmeeuw en sneeuwuil niet best uit.

De rotgans van Barwolt Ebbinge is een natuurboek in de hoogste categorie. Het biedt je verrassende informatie over de rotgans. Deze informatie wordt afgewisseld met boeiende verhalen en reisverslagen van Ebbinge. Ook nog een compliment aan het adres van de uitgever: De rotgans is prachtig uitgevoerd en stevig gebonden. Ik heb het boek helemaal uitgelezen en het is haast nog als nieuw. Ook nog eens een sieraad in je boekenkast!

De rotgans / Barwolt Ebbinge / Atlas Contact / Gebonden / ook als e-book

Duurzame producten voor de vogels in je tuin

Het hele jaar rond de vogels in je tuin welkom heten. En zeker in de herfst en de winter! Met verantwoorde producten zoals vogelvoer en nestkasten om in te schuilen. Op Vivara.nl vind je een uitgebreid aanbod aan betrouwbare natuurproducten voor in de tuin.