De coronatijd dreef velen naar buiten, de natuur in, of wat in een stedelijke omgeving ook voor natuur door mag gaan. Zo ook Willem Jan Otten, auteur van de bekroonde roman Specht en zoon en, dit jaar verschenen, Zondagmorgen, ook al geschreven tijdens de coronatijd, een boek over het missen van God. Dit boek heb ik helaas gemist, maar ik heb me voorgenomen dit gemis binnenkort op te heffen. Nu echter een heel ander werkje, in de reeks Terloops: De Om, het verslag van een dagelijkse wandeling om de Sloterplas in Amsterdam.
Willem Jan Otten is voor mij de schrijver van de onverwachte en briljante wendingen in perspectief en taal. Je moet zinnen en alinea’s soms een paar keer herlezen om tot je door te laten dringen wat hij precies bedoeld. En soms dringt dat inzicht pas in de loop van het verhaal tot je door. Dat was bij mij het geval in De Om. Eerst meende ik dat hij in gedachten schreef over en tot zijn echtgenoot. Een kort ogenblik dacht ik dat het boek een religieuze wending zou nemen, dat hij tegen de Hogere Instantie aan het mijmeren was. Pas later besefte ik dat de ‘je’ in het verhaal niemand anders kon zijn dan de schrijver zelf. Maar zal een schrijver dit ooit beamen?
‘Vanuit deze woorden bent u, gedachten lezend, hem.’
Wie is u, wie is hem? En dan een ander terug kerend zinnetje waar je uren op kunt herkauwen mits geen andere zaken zich in je gedachten dringen: ‘Waar ben je als je denkt?’
De Om, het doet denken aan een ommetje en feitelijk is dat het ook. Daar gaat de wandelaar, op zijn tocht rond de Sloterplas. Waar hem de Blonde Rastarenner tegemoet loopt. Waar hem horden doorgemeten renners doen herinneren aan de betekenis van de ‘prestatiemaatschappij’. Waar hij, geprezen zij hij, oog heeft voor de natuur, voor de iepen, de atalanta’s, de ijsvogel en een slordige formatie van vijf of zes aalscholvers.
Als er dan toch sprake moet zijn van een Hogere Macht, niet vreemd in een werk van Willem Jan Otten, dan bouwmeester Van Eesteren (1897-1988) uit wiens brein het ontworpen landschap, een beraamde schepping, is ontsproten. ‘Er zij watersport,’ sprak Van Eesteren, en er kwam een jachthaven in de Sloterplas. Of eerder al: ‘U die gezegd hebt: er zij licht, lucht en ruimte, ons hebt U voorzien, in Uw ruimte, ons, bewoners uit alle windstreken wandelend alle dagen rechtsom om Uw wateren, en soms ook linksom.’
Hoe je dit allemaal lezen en onthouden moet? Geen idee, maar voor G.K. Chesterton, één van de favorieten van de wandelaar, was hoe hij onthield oneindig veel belangrijker dan wat hij onthield. Chesterton die in zijn essays altijd uit zijn hoofd citeerde en vrijwel altijd incorrect. ‘Hij verlangde naar niets zozeer als naar verkeerd onthouden worden, door een lezer die zijn woorden waar dacht.’ Dat vind ik eerlijk gezegd één van de meest interessante gedachten in De Om, dat ik op mijn beurt ga proberen te onthouden, maar over een tijdje ongetwijfeld verkeerd ga citeren.
De wandelaar, hij wandelt. Hij denkt een monument voor Baby Sloterplas. Vraagt zich af of de schilderijen van de verkrachte Maudie haar bestaan rechtvaardigen. Of verdubbelen de schilderijen haar bestaan? En ondertussen is het Allerzielen en heeft hij zich voorgenomen een aantal uur te zwijgen. Maar tegen het meisje van de cappuccino zegt hij dat het Allerzielen is. Overbodige woorden, beter was het te zwijgen want, zo bevestigt ze: Weet ik.
En ondertussen weigert zijn brein de naam van de filmster die niet Schwarzenegger heet, prijs te geven.
De Om vertelt over alle stadia die de wandelaar doormaakt op zijn tocht rond de Sloterplas. En het eindigt zoals het begon: het beeld van de schrijver die zichzelf verdubbelt, die vanuit zijn werkkamer twaalf hoog, vrijwel in één oogopslag, zijn hele Om ziet, de Om die hij over een uur en een kwartier gemaakt zal hebben.
De Om als de gelijkenis van het leven. Je wandelt, en wandelt, tot je weer komt waar je begon.
De Om / Willem Jan Otten / Van Oorschot / als paperback en als e-book en luisterboek