Als bij toeval kwam de zwarte oorlogsroman De nazi en de kapper van Edgar Hilsenrath op mijn pad. Er werden een paar boekenkasten leeg geruimd en toen lag daar plots deze bestseller voor het grijpen. Vanaf de eerste bladzijde werd ik gegrepen door de weergaloze schrijfstijl. En ondanks enorme drukte las ik het in een paar dagen tijd uit. Een inktzwart boek. Even grof en pervers. Soepeler dialogen las ik zelden. 

Hoofdpersoon Max Schultz, buitenechtelijke, maar zuiver Arische zoon van Minna Schulz. Voor de vader komen vijf mannen in aanmerking. Moeder Minna voorziet namelijk een mannelijk clientèle van zekere diensten. Van haar vijf klanten staat de Arische afkomst onweerlegbaar vast. En zo komt Max Schultz ter wereld met vijf vaders. Ruim twee minuten voor zijn geboorte ziet Itzik Finkelstein het levenslicht. Aan de andere kant van de straat, zoon van een Joodse familie, beschaafd en befaamd. Vader Chaim Finkelstein is eigenaar van de gerenommeerde kapsalon Heer van de wereld. In zijn ogen lichtten de letters van de Bijbel op en hij had een hart dat begrip had voor zijn medemens.

Minna Schulz, bovendien dienstmeid bij de familie Finkelstein, wordt ontslagen vanwege de mannen die zij bedient. Zo iemand past niet in het huis van Finkelstein. De vijf klanten helpen haar verhuizen naar de overzijde, waar de heer Slavitzki woonachtig is. Een beest van een kerel, een schender van alles wat geschonden kan worden en kinderen bovenal, en kapper bovendien. Ook als kapper geen heer van de wereld. Max Schultz wordt geschonden. Hij raakt bevriend met Itzik Finkelstein die hem de Joodse taal, rituelen, religie en zo nog wat bijbrengt. Itzik die er niet uitziet als een jood. Max Schulz die aan alle karikaturen van een jood voldoet.

Dan komt ‘De verlosser’ in de stad. Adolf in eigen persoon. Max Schultz en zijn schendende stiefvader melden zich aan bij de SS. Een van hun eerste daden is het verwoesten van kapsalon Heer van de wereld. Max Schultz wordt massamoordenaar. Schieten is voor hem een even natuurlijk gebaar als het opsteken van een sigaret. Schieten op Joden welteverstaan. Van dichtbij. Van veraf. Even gemakkelijk als banaal. Een hekel aan Joden heeft hij niet. En naast dit alles botvieren de hoofdpersonen hij perverse seksuele verlangens, op het komische af. Max Schultz, de nazi en de kapper, hij kan er wat van.

De oorlog is voorbij. Itzik Finkelstein en zijn vader en zijn moeder zijn doodgeschoten. Door wie? Ja, door wie anders? Max Schultz neemt een andere identiteit aan. Die van een jood, compleet met besnijdenis. Itzik Finkelstein voorheen Max Schultz. Als joodse zwart handelaar reikt hij tot grote hoogte in het na-oorlogse Berlijn. Een doos gouden tanden verzekert hem van een blinkende toekomst. Een verkeerde Berlijn stort hem in de financiële afgrond en er rest hem slechts één optie: afreizen naar Palestina om daar als fanatieke Zionist de staat Israël te proclameren.

Verder vertel ik het verhaal niet. De nazi en de kapper is zoals ik al aangaf even grof als pervers. Satire van de bovenste plank. Zo satirisch dat Duitse uitgevers er lange tijd geen raad mee wisten. Ze durfden het niet uit te geven. Terwijl er in andere landen al miljoenen exemplaren waren verkocht. Soepeler dialogen las ik zelden in een roman. Zo’n briljante omkering van rollen nimmer. De zwarte humor deed me somtijds schaterlachen. Het fictieve gericht in Israël heeft Dostojevskiaanse allure. Identiteitsverwisselingen kwamen zowel in de oorlog als erna veelvuldig voor. Ook gingen SS’ers na 1945 verder alsof er niets was gebeurd. Identiteit bleek fluïde, lees ik in een interview met Edgar Hilsenrath, zelf van Joodse komaf en overlevende van de Tweede Wereldoorlog.

De nazi en de kapper. Vragen rijzen op naar de hemel. Hoe kan het dat de gewone man bereidt is zo makkelijk te doden? Hoe kunnen SS-ers als Max Schultz na de capitulatie doorleven alsof er niets was gebeurd? En al die andere antisemieten waarvan velen voor de oorlog even hoog geplaatst als erna? En welke straf is passend voor een massamoordenaar als Max Schultz?

De nazi en de kapper. Voor mensen met een week hart en zuivere opvattingen van wat humor moet zijn, een moeilijke roman. Voor alle anderen een aanrader. En voor iedereen even huiveringwekkend als zwartgallig.

De nazi en de kapper, schijnbaar de beste roman van Edgar Hilsenrath, die daarnaast romans schreef als Sprookje van de laatste gedachte en De thuiskomst van Jossel Wassermann.

De nazi en de kapper. Ik las het in één ruk uit.

De nazi de kapper / Edgar Hilsenrath / Uitgeverij Anthos / als paperback en als dwarsligger

Een overzicht van romans die ik eerder recenseerde: