Recensie: De microbemens, Remco Kort

Binnen korte tijd las ik een twee boek over het belang van bacteriën voor ons mensen. Na het fascinerende boek De microben in ons van Ed Yong nu opnieuw een boek over de kleinsten van alle wezens op aarde. En ook in dit boek maakt de schrijver ons duidelijk dat verguizen van bacteriën volstrekt zinloos is. Sterker nog: elke dag van ons bestaan hebben wij te danken aan de miljarden minuscule weldoeners die ons omringen.

Leukste cadeautjes voor vogelaars en natuurliefhebbers

      Mijn recensie van De microben in ons sloot ik af met de volgende alinea: In Micropia, het microbenmuseum in Amsterdam, staat zelfs een bankje om elkaar te zoenen. Een speciaal instrument geeft aan hoeveel microben er tijdens de korter of langer durende zoen overgestapt zijn. Dat bankje intrigeert mij wel. Maar wel eerst de tanden poetsen of op zijn minst een kauwgompje in de mond. Er zijn omstandigheden dat ik een zekere steriliteit hoogst waardeer. Het leuke is dat ook Remco Kort iets dergelijks in zijn boek De microbemens schrijft.Een diner en intiem contact

      Diner en intiem contact

      Nadat Remco Kort uitlegt dat er twee succesfactoren zijn in in het leven van bacteriën (voldoende voedsel om nageslacht te produceren en de mogelijkheid zich te verspreiden), beschrijft hij het ideale scenario voor een bacterie. Het komt er op neer dat de gastheer wordt gemanipuleerd. De bacterie remt het gevoel voor verzadiging van zijn gastheer. Waarop de gastheer het natuurlijk op een eten zet. Nu heeft de bacterie alleen nog de uitdaging om zich te verspreiden. En daarom maakt hij zijn gastheer tot een sociaal wezen die met enige regelmatig mensen in zijn nabijheid heeft.

      Oftewel: wat is het ideale scenario voor een bacterie? ‘Een uitnodiging op een diner, gevolgd door intiem contact.’ De avond begint met een driegangendiner met een prettige verhouding van koolhydraten, eiwitten en vetten. Enige tijd na de maaltijd volgt er fysiek contact, waardoor de overdracht van bacteriën via de huid en de mond wordt gefaciliteerd. De bacterie heeft nu een tweede gastheer veroverd.

      Nuttige bacteriën voor de baby

      En inderdaad wijst wetenschappelijk onderzoek uit dat fysiek contact tussen twee mensen leidt tot een grotere gelijkenis tussen de bacteriële populaties in de twee gastheren. Dat kunnen twee geliefden zijn die elkaar regelmatig beminnen. Het kunnen ook moeder en kind zijn. Moeder geeft met de borstvoeding een keur aan uiterst nuttige bacteriën mee aan haar kind. Van groot belang voor de ontwikkeling van de baby. Hiermee is trouwens het belang van borstvoeding meteen aangetoond. Geen enkele soort flesvoeding kan de samenstelling van moedermelk nabootsen.

      Kunnen bacteriën hun gastheer manipuleren?

      Nu vraag je jezelf misschien af: kunnen bacteriën hun gastheer manipuleren? Dat blijkt zo te zijn, aldus Remco Kort in De microbemens. En hij vindt dat ook niet zo vreemd, want mens en bacterie leven al sinds het ontstaan van de mens samen. Sterker nog, bacteriën zijn zo ongeveer de randvoorwaarde geweest voor het ontstaan van ons mensen (en van alle andere levende wezens). Kunnen micro-organismen ons gedrag inderdaad beïnvloeden? Remco Kort schrijft in De microbemens:

      ‘Allereerst zijn bacteriën in staat om signalen over te dragen via de tiende hersenzenuw, die ook wel bekendstaat als de zwerfzenuw of de nervus vagus. (…) Het overgrote deel van de zenuwvezels in de nervus vagus bevat sensorische zenuwcellen. En dat zijn precies het type zenuwcellen waar bacteriën hun signaal aan kunnen afgeven. (…) Bacteriën zijn vindingrijk en hebben meerdere routes gevonden naar ons brein, die allemaal onderdeel uitmaken van de hersen-darmas.’

      Bacteriofagen zijn de nieuwe bestrijders van microben

      Nou, daar zijn we goed mee. Deze ontdekkingen hebben zelfs geleid tot zo ongeveer een Copernicaanse omwenteling. Zijn bacteriën vanaf hun ontdekking zo ongeveer weg te schrobben wezens, nu zijn het nuttige wezens. Althans, wanneer ze zich ophouden op de plaats waar ze geen kwaad kunnen, of hun nuttige werk kunnen doen. Zodra een darmbacterie echter in de hersenen terecht komt, kan het wel eens een heel ander verhaal zijn. Dat kan zelfs leiden tot de dood van de gastheer. Om dat te voorkomen is per toeval antibiotica uitgevonden, tijdens de Eerste Wereldoorlog. Er was geen betere tijd denkbaar, want de ziekenhuizen stroomden immers vol met gewonden. Wil je weten hoe het er in de ziekenhuizen aan het front aan toeging, dan moet je de roman Rode papaver van Els Florijn maar eens lezen. Maar helaas. Aan elk wonder komt een eind. Veel bacteriën zijn resistent geworden door al te veelvuldig gebruik van antibiotica. En dus is het zaak op zoek te gaan naar andere bestrijders van infecties. Bacteriofagen bijvoorbeeld, zo schrijft Kort in De microbemens. Heel kleine virussen die het op bacteriën hebben voorzien.

      De microbemens: erkenning voor het onzichtbare leven

      Nu goed. Met De microbemens vraagt Remco Kort erkenning voor het belang van het onzichtbare leven. Erkenning het voor het belang van de bacteriën in ons lichaam als wij gezond zijn, als onmisbaar onderdeel van een goed functionerend ‘systeem’,  zoals hij het aan het einde van zijn boek omschrijft. Daar is hij danig in geslaagd vind ik. De microbemens is een uitgebreide beschouwing van het menselijke lichaam met de bacterie in het middelpunt. Van mond tot vagina, van darmen tot ogen en huid, overal in ons lichaam krioelt het van de onzichtbare wezens. Wezens die we nodig hebben om te overleven. Wezens die ons nodig hebben om te overleven.

      Gooi de smetvrees overboord en lees De microbemens.

      De microbemens / Remco Kort / Atheneaeum-Polak & Van Gennep / paperback

      Duurzame producten voor de vogels in je tuin

      Het hele jaar rond de vogels in je tuin welkom heten. En zeker in de herfst en de winter! Met verantwoorde producten zoals vogelvoer en nestkasten om in te schuilen. Op Vivara.nl vind je een uitgebreid aanbod aan betrouwbare natuurproducten voor in de tuin.