Dat er nog grauwe kiekendieven in Nederland broeden hebben we waarschijnlijk te danken aan één man. Een man op een Groningse zeedijk. Hij kijkt uit over uitgestrekte akkers en aan de andere kant van de dijk over de kwelders van de Dollard. Hij staat op het punt de dijk te verlaten, maar ziet dan iets aankomen. Hij pakt zijn verrekijker en daarmee begint het avontuur dat zijn leven zal bepalen: een grauwe kiekendief, een mannetje dat even later het vrouwtje begroet. Het verhaal van de grauwe kiekendief en zijn beschermer van het eerste uur Ben Koks heeft Elvira Werkman (auteur van Dwaalgast in het graan) op soms ontroerende wijze vastgelegd in haar boek De man op de dijk.
Duurzame producten voor de vogels in je tuin Het hele jaar rond de vogels in je tuin welkom heten. En zeker in de herfst en de winter! Met verantwoorde producten zoals vogelvoer en nestkasten om in te schuilen. Op Vivara.nl vind je een uitgebreid aanbod aan betrouwbare natuurproducten voor in de tuin. |  |
Het zijn de hoofdstukken die met blauwe letters gemarkeerd worden. De man op de dijk. Elvira Werkman slaat in deze hoofdstukken een toets aan die mij zeer bekoort. Geschreven in de derde persoon enkelvoud krijgen deze hoofdstukken een intiem karakter waardoor je het boek blijft lezen. Hier wordt een persoonlijk levensverhaal verstrengeld met het verhaal van een van de meest bijzondere roofvogels die Nederland rijk is: de grauwe kiekendief. Wie de geschiedenis van deze soort kent, beseft dat deze literaire combinatie volstrekt onwaarschijnlijk is. Het Nederlandse landschap veranderde eind van de twintigste eeuw immers ingrijpend. Plaats voor kwetsbare en veeleisende vogelsoorten als de grauwe kiekendief is er steeds minder. Maar plots het wonder: de grauwe kiekendief verkiest de Groninger akkers tot broedgebied. En Ben Kok is er één van de eerste getuigen van. Hij weet de mensen van drogerij B.V. Oldambt ervan te overtuigen dat ze het nest van de roofvogel beslist moeten sparen tijdens het maaien. En zo geschiedde. Als de maaier klaar is, is een pluk van 40 bij 40 meter gespaard gebleven. Ook bij de mensen van de drogerij is de liefde voor de grauwe kiekendief geboren. En niet alleen bij hen. Talloze boeren, de één in beginsel wat sceptischer dan de ander, werken mee met het beschermingsprogramma voor de grauwe kiekendief. Een prachtig verbond is geboren. En de basis voor een opmerkelijk succesverhaal is gelegd.
Alles aan het boek De man op de dijk ademt een persoonlijk karakter. Dat vind ik de kracht van dit natuurboek. De inbreng van de menselijke karakters geeft het verhaal vaart en diepgang. Het is niet alleen het verhaal van Ben Koks, maar ook dat van de medewerkers van Werkgroep Grauwe Kiekendief. Van de boeren die meewerken. Van de drogerij waar talloze foto’s van de grauwe kiekendief aan de muren hangen en waar de medewerkers haast net zo veel verstand hebben van deze roofvogel als van de luzerne die ze oogsten en verwerken. Kijk, zo kan het ook. Draagvlak creëren blijkt een cruciale voorwaarde om boeren mee te krijgen in het verhaal van de grauwe kiekendief.
En dan is er het verhaal van de talloze grauwe kiekendieven die, voorzien van een naam, aan je worden voorgesteld. Van kiekendief Merel bijvoorbeeld, vernoemd naar de dochter van vrijwilliger Erik. Het is ook het verhaal van kiekendief Joey, vernoemd naar de overleden stiefzoon van Simone, ook een vrijwilliger. Het zijn dit soort van persoonlijke ontboezemingen die het boek De man op de dijk soms een ontroerend karakter geven. Hier zijn mensen van vlees en bloed begaan met een bedreigde roofvogel en ondertussen blijken die mensen niet minder kwetsbaar. Kwetsbare schepselen dus die elkaar in dit boek ontmoeten. Dat zijn de mooiste literaire creaties, vind ik.
Ondertussen vertelt De man op de dijk zo ongeveer het complete verhaal van de grauwe kiekendief. Wat de roofvogel eet. Er is en wordt uitgebreid onderzoek gedaan naar de braakballen ze produceren. Er bestaan onmetelijke collecties van braakballen die gevonden zijn op slaapplaatsen in Nederland én in Afrika waar de grauwe kiekendief overwintert. Ja, de mensen van de Werkgroep Grauwe Kiekendief volgen hun roofvogels op de voet. Tot diep in Afrika aan toe waar ze zelfs in hachelijke situaties terecht komen. Of in ronduit ludieke, want wat doe je als je dagenlang naar kiekendief hebt gezocht en je hebt geen kiekendief gezien? Dan verzint je Afrikaanse gids een briljantje oplossing: een bezoek aan de tovenaars van het dorp. Die natuurlijk geen verstand hebben van grauwe kiekendieven, maar die met behulp van sjamanistische gebruiken de onderzoekers toch op het spoor brengen van de plek waar talloze grauwe kiekendieven verblijven. De onderzoekers voorzien jaarlijks een aantal grauwe kiekendieven van een zender en zo kunnen ze op de voet volgen. Of doen ze de ene na de andere ontdekking. Zelf vond ik het kaartje van de trekroutes een openbaring. Je ziet hoe de grauwe kiekendieven vanuit West-Europa in rechte lijnen naar het zuiden afreizen. De Middellandse Zee over, de Sahara over tot diep in Afrika. Waar ze soms met duizenden tegelijk een slaapplaats bezetten. Want grauwe kiekendieven slapen gezamenlijk, zelfs tijdens het broedseizoen.
De man op de dijk is ook een nuchter boek. Want grauwe kiekendieven worden geboren, maar ze plegen helaas ook dood te gaan. Sommigen worden gegrepen door een Afrikaanse oehoe die zo groot is dat de grauwe kiekendief geen schijn van kans heeft. Sommige kiekendieven worden op de slaapplaats gevangen door een jakhals. En weer een andere grauwe kiekendief wordt in Noord-Afrika uit de lucht geschoten door een jager. Of wordt in Centraal-Afrika letterlijk uit de lucht gemept om te eindigen waar de Afrikaanse jager denkt dat een grauwe kiekendief moet eindigen: geplukt en al in de soep. Ik kan me weinig voorstellen bij een soep van grauwe kiekendief, maar als je zo’n trekvogel wilt beschermen, dan zul je op de hoogte moeten zijn van dit soort bedreigingen.
Het derde deel van De man op de dijk volgt een aantal boeren op de voet. Het zijn boeren die hebben gekozen voor een natuur-inclusieve manier van landbouw bedrijven. Je maakt kennis met de boeren en hun motieven. Er worden uitstapjes over de grens met België gemaakt, want ook daar wordt aan natuurbescherming gedaan. Je leest ook over factoren die bepalend zijn voor het succes van een beschermingsprogramma. En natuurlijk lees je ook over de frictie die er bestaat tussen ideaal en werkelijkheid. Het is deze nuchtere en realistische blik die van De man op de dijk een standaardwerk maakt dat iedere natuurbeschermer moet hebben gelezen.
O ja, ik moet de dagboeknotities van Elvira Werkman nog noemen. Zoals je wel merkt, De man op de dijk bevat vele stijlen.
Hoe zal ik De man op de dijk samenvatten? Ik doe een poging: Het liefdevolle verhaal van de grauwe kiekendief en zijn beschermers. Vooral dat liefdevolle wat mij betreft. Alleen dat al is reden genoeg om dit boek te gaan lezen. En dan krijg je al de andere literaire en inhoudelijke elementen er vanzelf bij. Al met al om haar boek op #1. in mijn top vijf van natuurboeken voor deze winter te plaatsen. En ik zeg het er maar gewoon eerlijk bij: ongelooflijk dat dit boek niet eens op de longlist van de Jan Wolkers Prijs is geplaatst. Daar snap ik werkelijk niets van.
De man op de dijk / Elvira Werkman / KNNV Uitgeverij / als paperback en als e-book
Lees ook mijn recensie over Dwaalgast in het graan.
Vakantiehuis midden in de natuur Op Natuurhuisje.nl vind je vakantiehuisjes midden in de natuur, in Nederland en ver daarbuiten. Je geniet van de stilte en vooral: van de natuur! |  |