In de serie vogelmonografieën van Atlas Contact verscheen deze maand het zesde deel: De Koekoek van Nick Davies. Even mooi als de eerder verschenen delen De grutto, De rotgans, De gierzwaluw (bekroond met de Jan Wolkers Prijs), De slechtvalk en De kauw.

Februari is een geschikte maand om een boek over de koekoek te laten verschijnen. Het duurt nog wel even voordat je hem in ons land kunt zien (hij arriveert zo ongeveer in mei) en tegen die tijd heb je het boek De Koekoek van Nick Davies allang uit. En ben je dus ingewijd in alle geheimen van deze befaamde en toch ook mysterieuze vogel. Kijk, dat hij eieren in het nest van een andere zangvogel legt, dat weten we allemaal. Maar je ziet hem zelden langer dan een paar seconden achter elkaar. Welke geheimen heeft de koekoek zoal te verbergen? Je leest het in het boek van Nick Davies.

Nick Davies deed als bioloog dertig jaar onderzoek in een moeras in de buurt van Cambridge. Een van zijn onderzoeksobjecten was de koekoek waarvan hij natuurlijk probeerde te ontdekken hoe deze te werk gaat bij het leggen van haar eieren. En het leggen van een ei let nauw. De koekoek mag namelijk niet gezien worden door de gastouders terwijl ze bezig is een ei te leggen. Het zou einde verhaal voor het ei zijn, want het wordt direct verwijderd uit het nest. Het ei moet verder sterk op de eieren van de gastouder lijken. Wijkt het te veel af dan ruikt de gastouder onraad en is dat ook reden tot verwijdering. Nick Davies ontdekte dat elke koekoek een voorkeur heeft voor een bepaald soort gastouder. Een graspieper of kleine karekiet bijvoorbeeld. En die voorkeur heeft alles te maken met de kleur eieren die de koekoek legt in relatie tot de kleur eieren van de gastouder. Davis deed ook onderzoek naar de gastouders. Hij ging zo ver dat hij nep-eieren in nesten legde om te onderzoeken hoe gastouders erop reageerden. Bepaalde soorten reageerden in het geheel niet, andere waren juist zeer kritisch en herkenden vrijwel elk koekoek-ei.

De koekoek is een stiekemerd. Ze deponeert haar ei ongezien in het nest van de gastouder. Een van de trucs die hij daarvoor heeft is zijn uiterlijk. Hij lijkt verdacht veel op een sperwer en jaagt zangvogels daarmee angst aan. Ze vliegen weg en in de tussentijd legt de koekoek haar ei. Zo zijn de manieren van de koekoek! In vroeger tijden maakte zijn gedrag de koekoek zeer verdacht. Er wordt gedacht dat er iets mis was met hem. De overeenkomst tussen de bouw van een dier en zijn manier van leven werd als bewijs van Gods alwetendheid gezien. Maar met de koekoek wist de gelovige wetenschapper zich geen raad. Het leggen van een ei in andermans nest en vervolgens het uit de weg ruimen van vreemde kuikens werd als vreemd, monsterlijk en absurd gezien. In 1859 kwam er een einde aan deze negatieve beoordeling van de koekoek. Charles Darwin roemde de koekoek als het grote voorbeeld van een soort die onder invloed van natuurlijke selectie evolueert. Overigens leggen niet alle koekoeksoorten op deze wereld hun ei in een nest van een ander. En de koekoek is ook niet de enige soort die dit gedrag vertoont!

Wat ik het meest bijzondere aan De koekoek vind is dat Nick Davis de wedloop tussen de koekoek en de waardvogel op een schitterende wijze onder woorden brengt. Lees zijn meeslepende verhalen over hoe hij in Wicken Fen, want zo heet dat moerasgebiedje bij Cambridge, jarenlang in de weer was met nagemaakte eieren en opgezette vogels. Hij ontdekte onder meer dat hoe meer koekoeken er in een gebied waren, hoe kritischer de waardvogels werden. Terecht spreekt David over een wapenwedloop tussen waard en parasiet. Zeer fascinerend. Helaas werd het onderzoek door Davis in de loop van de jaren wel steeds lastiger, want het gaat met de koekoek niet heel best in Europa, en ook niet in Groot-Brittannië. Dat lijkt overigens voor het grootste deel te wijten te zijn aan het gebrek aan voldoende voedsel. Rupsen eet de koekoek, veel en liefst grote rupsen. Als je weet dat de biodiversiteit op het platteland de laatste jaren in razendsnel tempo afneemt en daarmee het aantal insecten, dan hebben we de oorzaak binnen handbereik.

Nick Davies beperkt zich in zijn boek De Koekoek overigens niet tot dat moerasgebied bij Cambridge. Hij vliegt uit over de wereld, van het Europese vaste land tot Japan, Afrika en zelfs Australië. Hoewel de belangstelling van Davies vooral uitgaat naar het voortplantingsgedrag staat hij ook stil bij actuele ontwikkelingen. Bijvoorbeeld bij de dramatische achteruitgang van hun aantal. Hopelijk brengt De Koekoek van Nick Davies een keer in deze achteruitgang en zien we met zijn allen in dat de natuur de brutale koekoek niet kan missen.

De Koekoek van Nick Davis leest als een goedgeschreven roman. Zijn schrijfstijl is soepel en de vertaler is er prima in geslaagd de soepele stijl te bewaren. Dit zesde deel in de serie vogelmonografieën verdient een groot publiek.

De Koekoek / Nick Davis / Atlas Contact / Paperback

Andere delen in de serie vogelboeken van Atlas Contact: